Direct naar inhoud

Hoe bedrijven zich kunnen voorbereiden op de ongrijpbare, complexe toekomst

Geplaatst in genre: Geplaatst in sectie:
Geschreven door:
Gepubliceerd op: 9 februari 2018

Wat moeten de grootverbruikende bedrijven doen als ze in een brief van minister Wiebes lezen dat ze op stel en sprong van het Groningengas af moeten? Investeren in hoogcalorische gasoplossingen, of kiezen voor een duurzamer alternatief? Wat als dat alternatief nu nog niet voorhanden is? Lastige vragen zonder panklare antwoorden. De Universiteit Utrecht denkt hulp te kunnen bieden.

De vraag naar laagcalorisch Groningen-gas moet naar beneden. Omdat je bij grootverbruikers grotere stappen kunt maken dan bij kleinverbruikers, heeft minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) een groep van tweehonderd bedrijven gesommeerd om uiterlijk 2022 de laatste kuub Groningen-gas te gebruiken. Enkele bedrijven zouden gevraagd zijn in een tijdsbestek van een paar weken met een plan te komen.

Udeke Huiskamp

Hoe doe je dat? Het antwoord dat Udeke Huiskamp hierop geeft, luidt: met scenario-analyse. De promovenda aan de Universiteit Utrecht onderzoekt het belang van toekomstgerichte besluitvormingsprocessen voor duurzame transities in de industrie. Huiskamp is een academische laatbloeier: haar wetenschappelijke carrière werd voorafgegaan door 25 jaar praktijkervaring bij onder meer Deloitte (als adviseur duurszaamheidsvraagstukken) en KLM (directeur duurzaamheid).

Scenario-analyse is een manier om te anticiperen op de complexe werkelijkheid, die bovendien voortdurend aan verandering onderhevig is. De bijsluiter is overigens fors: gebruik van scenario-analyse is geen recept voor onfeilbare beslissingen, levert geen glazen bol met toekomstige zekerheden, en is niet de heilige graal gevuld met alle antwoorden -zomaar een paar nuanceringen die tijdens het gesprek met Huiskamp naar voren komen.

Onderzoekshub

De Universiteit Utrecht start een onderzoekshub waar verschillende disciplines samenwerken om duurzame transities in de zware industrie te faciliteren. Deze vrijdag meldde de voorzitter van het college van bestuur van de universtiteit Anton Pijpers dat er €8 mln geïnvesteerd wordt in de hub. Een van de onderzoeken richt zich op de toepassing van scenario-analyse en de reële-optiebenadering om toekomst gerichte besluitvormingsinformatie te genereren. Hoogleraar Urbun Futures Maarten Hajer stelde: “Als we onze wetenschappelijke excellentie combineren en samenwerken met externe partners aan specifieke onderzoeksvragen, kunnen we de overgang naar een meer duurzame samenleving echt waarmaken.”

Maar met alle tekortkomingen is scenario-analyse nog steeds het beste antwoord dat tot nu toe is verzonnen. meent de promovenda. “Een beproefde methode om beter grip te krijgen op onzekerheid en complexiteit.” Scenario-analyse -het ligt eigenlijk in het begrip besloten- leunt op het in kaart brengen van de meest waarschijnlijke scenario’s. Welke technologieën zijn in opkomst, wat is het beleid, hoe de regelgeving? Subjectieve input van derden -zoals universiteiten, betoogt de Universiteit Utrecht- is daarbij onontbeerlijk. Vervolgens is het aan elk individueel bedrijf om op basis van die scenario’s af te tasten waar de specifieke risico’s en kansen liggen. Om daarna weer opnieuw te beginnen: scenario analyse is een continu proces.

Kolencentrales: ja/nee?

Het is misschien een beetje flauw, maar zouden de energiebedrijven in het eerste decennium van deze eeuw tot de bouw van kolencentrales zijn gekomen als ze zich hadden verlaten op scenario-analyse? Huiskamp denkt van niet. “Het is altijd lastig om je te verplaatsen in de kennis van toen. Maar de energiebedrijven wisten dat ze CO2 moesten gaan reduceren, en dat techniek voor de afvang en opslag van CO2 (CCS) niet zomaar op de plank lag. Ook is niet geïnvesteerd in draagvlak voor die technologie. De bouw van kolencentrales zou zeker uit één van de waarschijnlijke scenario’s zijn gekomen, maar de meerderheid van de scenario’s zouden tot een andere beslissing leiden.”

Maar -en daar toont zich toch hoe relatief de waarde is van de methode- de bouw van gascentrales zou waarschijnlijk wél een logisch besluit zijn geweest, volgend uit de meeste scenario’s. Gascentrales zijn efficiënter dan kolencentrales, en stoten de helft minder CO2 uit. De aardbevingsproblematiek bestond niet, het rijksbeleid richtte zich vol op de gasrotonde, en zelfs Greenpeace noemde aardgas toentertijd “de ideale transitiebrandstof”.

Niemand had nog gehoord van de gamechanger schaliegas, dat in de Verenigde Staten plotseling de rol van steenkool overnam. Steenkool dat vervolgens goedkoop naar Europa werd verscheept, waardoor de kolencentrales hier juist de gascentrales uit de markt drukte. Aangevuld met de vraaguitval van de economische crisis -ook nog ondenkbaar aan het begin van deze eeuw- bleken gascentrales geen beste investering. Met andere woorden: ook met scenario-analyse kun je flaters slaan.

Andere toekomstbeelden

Nee, het nemen van een kapitaalintensieve investeringsbeslissing met een afschrijving van twintig jaar of meer is zeker niet gemakkelijk, beaamt Huiskamp. “Maar wat doen bedrijven nu vaak? Ze trekken een trend uit het verleden door naar de toekomst. In een veranderende maatschappij is dat niet zinvol. Scenario-analyse helpt je heel erg om je open te stellen voor andere toekomstbeelden.”

Dus, terug naar de bedrijven die een brief op de mat kregen met de opdracht: ga van het Groningengas af. Voor een deel zal er een oplossing liggen in het elektrificeren van de productiemethode. Maar vooral bedrijven die voor hun processen hoge temperaturen nodig hebben, zullen moleculen niet zo maar voor elektronen kunnen inwisselen. Een oplossing kan zijn om dan maar hoogcalorisch gas te gaan gebruiken: gas dat niet uit Groningen komt maar uit het buitenland of uit de kleine Noordzeevelden.

Maar dit soort kapitaalintensieve investeringen herbergen het risico op stranded assets, omdat de kans aanwezig is dat binnen de lange afschrijvingstermijn de noodzaak komt om in het kader van de energietransitie ook het fossiele hoogcalorische gas vaarwel te zeggen. Huiskamp vreest voor het slagen van de energietransitie als bedrijven niet tot goede beslissingen komen. “De energietransitie gaat alleen lukken als bedrijven gezond zijn en investeringsruimte hebben.”

De methodiek om deze transitieproblemen in de mal van scenario-analyse te passen is “nog volop in ontwikkeling”, stelt Huiskamp, die hoopt te promoveren op dit onderwerp. Eigenlijk is ze op zoek naar proefkonijnen, bedrijven die samen met haar de winnende methodiek willen uitdokteren. Ze hoopt dat de brief van Wiebes een wake up call is, veel bedrijven hebben volgens haar nu nog een kat-uit-de-boom-kijk-houding.