Wat hebben de coronapandemie, een vliegtuigcrash en een Europa-brede black-out met elkaar gemeen? Het gaat bij alle drie om een onwaarschijnlijke gebeurtenis, geflankeerd door een reeks van omstandigheden die de kans daarop versterken. En hoewel het probleem technisch is op te lossen, blijkt men door onzekerheid over de uitkomst in een complexe, veranderende omgeving niet op tijd de rode vlaggen te kunnen zien en of de juiste besluiten te kunnen nemen.
In 1969 schreef David Beauty het boek The Human Factor in Aircraft Accidents over de noodzaak van CRM oftewel cockpit resource management. CRM wordt gebruikt als training in sectoren waarin een menselijke fout enorme gevolgen kan hebben en richt zich met name op het verbeteren van leiderschap, onderlinge communicatie en besluitvorming onder onzekere complexe omstandigheden waarin snelheid geboden is. Want als het mis gaat, komt dat vrijwel zonder uitzondering door de menselijke factor.
Laten we de huidige energiecrisis eens langs de lat van CRM leggen.
CRM 1: Waarschuwingen zijn rode vlaggen, maar worden die op tijd opgemerkt?
In de huidige energiecrisis zijn er legio rode vlaggen maar het lijkt wel of die niet door de dikke laag rondom de beslissers en bestuurders van het energiesysteem heen komen. Zelfs deze week, met een Europa-brede stresstest door Entso-G (het collectief van Europese transmissienetbeheerders) die risico’s constateert, maar vooral ook naar alleen de technische details kijkt en alle juridische en bestuurlijke risico’s buiten beeld laat. Ondanks bizarre prijsstijgingen vanwege uitvallende centrales en onderhoud, Rusland die de gastoevoer manipuleert, kleine energiebedrijven die in meerdere landen omvallen, lijkt er nog steeds geen actie te worden genomen om aan de slag te gaan.
De vraag zou inmiddels gesteld mogen worden welke gebeurtenissen zijn geïdentificeerd als rode vlaggen? En op welk moment wil men ingrijpen?
CRM 2: Is the menselijke factor meegenomen in het noodplan?
Het Nederlandse kabinet zou een noodplan hebben voor de gascrisis. Maar dit noodplan geeft een aantal oplossingsrichtingen die verder niet zijn uitgewerkt. Als we iets van de coronacrisis hebben kunnen leren, dan is het dat tijdige, transparante en consequente communicatie belangrijk is. En dat er in een dergelijke situatie veel inschattingsfouten worden gemaakt en dat onderlinge solidariteit tussen landen niet eenvoudig of vanzelfsprekend is. De menselijke factor blijkt inderdaad veel belangrijker dan de technische mogelijkheden.
Het noodplan heeft de volgende stappen:
1. Tijdige waarschuwing (pas op het moment als het te laat is)
2. Afkondigen noodsituatie
3. Iedereen oproepen tot vrijwillig minder aardgasverbruik
4. Partijen betalen om niet meer te gebruiken
5. Opleggen extra heffing aardgas
6. Uitzetten industrie
7. Uitzetten elektriciteitscentrales
8. Onderlinge solidariteit tussen landen
9. Export stoppen
Geen van deze maatregelen is technisch en toch zijn de verantwoordelijke partijen die meedoen aan het crisisteam allemaal technische bedrijven die zullen meepraten vanuit hun eigen kennis en kunde. Er is geen oefening geweest om te toetsen hoe dit in de praktijk zal gaan en er is geen communicatie op gang gekomen zodat men weet dat dit kan gebeuren.
Persoonlijk heb ik veel niet technische vragen bij deze oplossingen, maar wel heel andere. Hoe werkt het om mensen tijdens een pandemie in de ijskou te vragen minder energie te gebruiken? Kunnen we centrales uitdoen, terwijl er ook een tekort is aan elektriciteit Europa breed? En wat betekent onderlinge solidariteit als elk land een tekort heeft? In welk gremium wordt dat opgelost? En hoe gaan we om met juridische aspecten daarvan zoals langetermijncontracten tussen landen?
Wat kunnen we per direct doen?
Wat zou er naar mijn mening moeten gebeuren? Voor de leiding in deze gas-, maar inmiddels ook elektriciteits-, dus energiecrisis moet per direct een crisisteam (analoog aan het OMT) worden opgericht en CRM-training worden opgestart. Noem het cold resource management. Hoe acteren de leiders om een energiecrisis af te wenden in een ijskoude winter? Er moet gekeken worden welke rode vlaggen misschien eerder om ingrijpen vragen en welke extra vaardigheden in dit team nodig zijn.
Daarnaast moet voor alle noodmaatregelen die niet technisch zijn een stresstest gedaan worden en gekeken worden of we überhaupt enig idee hebben waar en met wie we moeten beginnen. Hebben we alle neveneffecten in beeld? Daarnaast moet een communicatieplan worden gemaakt waarbij communicatie vandaag begint. Paniek voorkomen doe je niet door niet te communiceren, maar door goed te communiceren en handelingsperspectief te bieden. Een energiecrisis tijdens een pandemie maakt het niet makkelijker, maar als het technisch oplosbaar is, kunnen we het aan.