Onderweg naar de verre Noordoostpolder vrijdagmiddag ging de telefoon. Een journalist die met een achtergrondverhaal bezig was rondom kernenergie. Hij had al gebeld toen ik net op het punt stond om in de auto te stappen en de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik het heel even aanlokkelijk vond om hem niet meer terug te bellen zoals ik eigenlijk had beloofd. Over het algemeen praat ik altijd met journalisten, zolang ze niet op zoek zijn naar een quote maar de tijd nemen om naar een verhaal te luisteren zonder druk van een deadline voor een artikel of een televisie-uitzending aan het einde van dezelfde dag.
Er zijn mijns inziens weinig onderwerpen die zich lenen voor een single quote als het gaat om de energietransitie en kernenergie is daarbinnen hét onderwerp dat zich het slechtste daarvoor leent. Nou ja, ik spreek hier voor mezelf want, zoals mijn echtgenoot ooit op Twitter zei: er zijn legioenen aan mensen voor wie het niet uitmaakt of het gaat om de uitslag van NEC tegen NAC of de oplossing van de coronacrisis: het antwoord op de vraag is kernenergie. En je hebt ook mensen die al meer dan veertig jaar in het weekend t-shirts dragen dat Dodewaard geen dode waard is/was.
Je hebt overigens zelfs Kamerleden die gedurende een hele verkiezingscampagne ook niet verder gekomen zijn dan “kernenergie is duur, onnodig en gevaarlijk”, dus ook in de Tweede Kamer zijn er genoeg mensen die bereid zijn om de krant te vullen met oneliners. Beide kanten staan op Twitter bij mij op mute, at best, maar vaker op block en ik kan jullie dit echt aanbevelen als je op zoek bent naar ademruimte om zelf een mening te vormen over dit, in mijn ogen, complexe onderwerp.
De afgelopen jaren heb ik rondom kernenergie de volgende conclusies voor mezelf getrokken, die ik nu graag met jullie wil delen:
1) Het is niet wind of zon of kern, het is wind, zon en daarna kern.
Hier gaat het iedere dag mis. Kernenergie wordt steevast als panacee genoemd iedere keer dat er een artikel over slagschaduw of geluidoverlast wordt gepubliceerd omtrent windenergie. Maar alle argumenten ten spijt, niemand kan het verleden ongedaan maken en de afgelopen twintig jaar was het bouwen van nieuwe kerncentrales simpelweg geen onderwerp op de beslistafel. En dat was achteraf gezien maar goed ook, nu hebben de Finnen, Fransen en Britten een groot deel van ons leergeld betaald. Dus stop vooral je tijd in het ontwikkelen van complottheorieën van waarom dat zo is, wijs zondebokken aan, maar je verandert niets maar dan ook NIETS aan het feit dat het besluit om nieuwe centrales te bouwen twintig/tien/vijf jaar geleden niet genomen is.
En accepteer dat er een koers gezet is richting 85% duurzame elektriciteit in 2030 (PBL KEV2022-raming bij vastgesteld en voorgenomen beleid) en dat je gedroomde centrales op z’n vroegst in 2035 een rol gaan spelen. De studies die de afgelopen jaren gedaan zijn naar de rol van kernenergie in het energiesysteem, ja ook die van RTE in Frankrijk, gaan uit van volle groei van duurzame elektriciteit de komende tien jaar. Goed overigens om ook bij deze non-discussies te onthouden wat een bekende twitteraar nog recentelijk zei: “Mensen die windturbines bouwen weten dat windenergie er niet altijd is”. We zullen het de komende tien+ jaren simpelweg anders moeten oplossen. Dunkelflaute of niet.
2) We kunnen ons een toekomst voorstellen zonder kernenergie. Maar het energiesysteem zou beter gedijen onder een systeem mét kernenergie.
Ik snap dat de Optimalisatiestudie kernenergie best een lange zit is (ik heb hem zelf meer dan negen keer helemaal moeten lezen dus veel medelijden heb ik niet), maar wat erin staat is dat je de boel ook draaiende zou kunnen krijgen en houden zonder kernenergie. Maar dat dit tegen een prijs komt, vooral in een context van Europese integratie.
Lang verhaal kort: je hebt windenergie (je weet wel, die er niet altijd is). Daar wordt ook waterstof van gemaakt (ja inefficiënt, maar soms kan dat niet anders). Die wordt gemikt in gascentrales (nog minder efficiënt, maar ook dat is even niet anders) en daar draaien wij de back-up op tot iets beters zich aandient. Nou, als je kerncentrales hebt dan kunnen die ervoor zorgen dat de waterstofgascentrales efficiënter draaien en op logischer plekken worden gezet in Noordwest-Europa. Hiernaast is alles wat niet uit Verweggistan hoeft te komen wat mij betreft een zegen, dan hoeft koningin Amalia misschien niet naar de winterspelen in Teheran in 2038.
3) Alle risico’s in de aanvangsjaren vertalen zich in dure energie erna. Daar ligt een rol voor de overheid.
Dat financieringsverhaal is niet super ingewikkeld, maar ik merk dat het toch uitleg behoeft voor de mainstream media. Het bouwen van een kerncentrale is duur. Niet alleen omdat het een groot ding is, maar vooral omdat het heel erg onzeker is, door de overheid die 103847464 keer van mening verandert over het ontwerp. De vergunningen. De politieke start-stop. En dan nog de gewone bouwrisico’s die zich vertalen in een langere aanloopperiode voordat de centrale draait.
Er gaat in die periode steeds meer (risico)geld in het project. En al die risico’s vertalen zich in hogere financieringslasten. Als je aan je buurman geld uitleent voor iets dat hij morgen gaat opleveren en verkopen dan doe je dat misschien zonder rente. Als je geld uitleent aan een bedrijf die er misschien tien jaar over gaat doen om iets op te leveren en mogelijk twintig keer het budget gaat herijken, dan prijs je dat in in je rente. Daar ligt een rol voor de overheid om iets slims te doen om die kosten laag te houden. Dus niet: de overheid investeert. Maar: de overheid zorgt dat de risico’s -waar zij zelf mede de oorzaak van is- van die financiering vooraf lager zijn. Hierdoor wordt de rente lager waardoor de prijzen voor energie weer lager worden.
4) Ik heb popcorn in huis voor het stukje draagvlak.
Ik moet zeggen dat ik een beetje last heb van leedvermaak als het gaat om hoe het Rijk het draagvlak voor nieuwe kerncentrales lokaal en nationaal denkt te organiseren. Als de centrale(s) met dezelfde mate van inspanning en inspraak er moeten komen als de windmolens die ik in mijn vrije tijd bouw, dan ben ik erg benieuwd wie de avonden gaat organiseren en hoe ze denken dat dit allemaal gaat landen. Ik ben tot nu toe nog niet echt onder de indruk. Maar iets zegt mij dat er geen gelijke kappen voor gelijke monniken zullen zijn.
5) De oppositie speelt haar rol (nog) niet.
Als ik nu in de Tweede Kamer zat en ik zou bij een partij aangesloten zijn die zich in het verleden zeer kritisch heeft uitgelaten over kernenergie, dan zou ik nu een lijst aan eisen klaar hebben staan. Ik zou zorgen dat ik een vinger in de pap heb over de criteria voor de tender straks, als een partij geselecteerd moet gaan worden om te bouwen. Ik zou er gewoon voor zorgen dat ik altijd beter geïnformeerd ben dan de coalitie, alles lezen wat er los of vast zit over het thema. Diep de materie in duiken over systeemkosten, zorgen dat ik het debat leid in plaats van reactief een aantal platitudes te debiteren over het thema. Als ze er toch komen, dan wil je ervoor gezorgd hebben dat jij mocht bepalen onder welke voorwaarden, hoe en waar? Of ben ik nou gek?
6) Als wij er twee afvinken in Borssele en niet verder gaan, dan hebben wij het echt heel dom gespeeld.
De journalist vroeg mij waar ik bang voor ben in dit dossier. Heel simpel, ik ben erg bang dat wij deze twee centrales gaan slikken als twee eetlepels levertraan: met de ogen dicht en een groot slok water erachteraan. Ik ben bang dat wij de centrales neerzetten met spijt vooraf. Oftewel: dat wij daarna geen visie hebben voor meer centrales richting 2050. Geen visie over het maken van onze eigen bunkerfuels, geen visie over het bouwen van onze eigen kennisketen, over het borgen van reservedelen en nieuwe aanwas met kennis van zaken als de centrales twintig jaar oud zijn.
Het is heel simpel: you’re in, or you’re out. Als wij toch bij twee gaan stoppen, dan hoeven die twee er wat mij betreft niet te komen. Want die eerste twee gaan niet smaken naar verdunde levertraan, het wordt veel minder lekker dan dat. De bouw gaat klauwen met leergeld kosten, er komen rechtszaken, het gaat allemaal te lang duren, er gaan domme fouten gemaakt worden. Het hoort er allemaal bij als je iets voor het eerst doet. Maar het idee is dat dit allemaal niet zo erg is, omdat je van plan bent om het vaker te doen en van je fouten te leren.
7) Als je technologische opties afwijst dan moet je ook niet huilen dat je je zorgen maakt over klimaatverandering, onstabiele geopolitieke situaties en/of energiearmoede.
Beggars can’t be choosers. Ik hoef deze denk ik niet uit te leggen. Wij gaan al maximaal op zon en wind, het voelt misschien niet zo (en het voelt voor mij heel vaak niet zo) maar de realiteit is dat wij op zee als de brandweer gaan en dat zon op land al ruim tien jaar ieder jaar de verwachtingen overtreft. Het lukt ons niet om ons consumentengedrag aan te passen. We vliegen, we kopen, we gooien weg en beginnen opnieuw. Willen wij als Nederland onze fair share aan klimaatoplossingen bijdragen, dan zijn de keuzes beperkt.
De veelgestelde vraag is beantwoord. Het lukte zoals verwacht niet in een quote, wel in iets meer dan 1.600 woorden. De arme journalist heeft hiervoor meer dan een uur met mij aan de telefoon moeten hangen. Had hij pech dat ik toch helemaal naar Nagele moest.