Zonder een circulaire aanpak loopt de energietransitie vast, terwijl Nederland nauwelijks vooruitgang boekt op dit thema. Het is tijd dat de Nederlandse overheid lef gaat tonen en stevig stuurt op circulariteit, betoogt Lotte van Grol van Natuur & Milieu.
Nederland boekt nauwelijks vooruitgang met de circulaire economie, en het overheidsbeleid erop is volstrekt ontoereikend. Dat blijkt uit de Integrale Circulaire Economie Rapportage die het Planbureau voor de Leefomgeving donderdag publiceerde. Nederland importeert het merendeel van de grondstoffen en producten en is daardoor – met toenemend verbruik – steeds afhankelijker van het buitenland.
Dat is niet alleen slecht nieuws voor het milieu en het klimaat. Het is ook een bedreiging voor duurzame, betaalbare en onafhankelijke energievoorziening, want veel van deze geïmporteerde grondstoffen zijn onmisbaar voor de energietransitie. De verscherpte geopolitieke verhoudingen en risico’s op tekorten maken ingrijpen urgenter dan ooit.
Zonder een circulaire aanpak loopt de energietransitie vast. Klimaatbeleid en de energietransitie zorgen de komende decennia voor een explosieve stijging in de vraag naar kritieke materialen zoals lithium, kobalt en neodymium. De winning van deze grondstoffen en de toeleveringsketen wordt vrijwel volledig gedomineerd door China, wat ons als land sterk afhankelijk en kwetsbaar maakt voor handelsconflicten en exportrestricties.
En niet alleen onze klimaatambities leunen zwaar op deze grondstoffen, ze zijn ook onmisbaar voor een scala aan moderne technologieën, van smartphones, laptops en medische apparatuur tot defensiematerieel. Onze huidige moderne samenleving en leefbare toekomst zijn dus voor een groot deel overgeleverd aan onze wankele relatie met China.
De sleutel tot minder afhankelijkheid is een circulaire economie, waarin we veel minder grondstoffen en producten nodig hebben door hier zuiniger mee om te gaan. Producten worden efficiënter geproduceerd en gebruikt, gaan langer mee, zijn makkelijk te repareren en materialen worden na gebruik opnieuw hoogwaardig toegepast. De overheid belooft al jaren om onze economie minder afhankelijk te maken door deze circulair te maken, maar in de praktijk gebeurt dit nauwelijks.
Lineaire energietransitie
Hierdoor vindt de energietransitie nu grotendeels ‘lineair’ plaats. Hernieuwbare energietechnologieën worden ontworpen met weinig aandacht voor zuinig materiaalgebruik, hergebruik en recycling. Zo worden zonnepanelen verlijmd, waardoor demontage en recycling praktisch onmogelijk is. Afgedankte windturbines vormen een steeds grotere afvalstroom, omdat de turbinebladen moeilijk recyclebaar zijn. Windmolenparken worden vroegtijdig vervangen, omdat de vergunningstermijn korter is dan de technische levensduur.
Ook bij de overgang naar elektrisch rijden, zien we dat de trend van steeds meer en zwaardere auto’s zorgt voor een nog grotere druk op de kritieke grondstoffenbehoefte, terwijl efficiënter en slimmer ontwerp onderbelicht blijft.
Het gevolg? We verspillen schaarse grondstoffen waardoor Nederland steeds verder in een geopolitieke fuik van onzekere buitenlandse afhankelijkheden drijft. Dit vergroot het risico op ernstige tekorten, met hoge prijzen en zelfs het niet leverbaar zijn van producten. Naast dat dit gevolgen kan hebben voor andere maatschappelijk belangrijke sectoren zoals de gezondheidszorg en defensie, vertraagt dit de energietransitie en maakt deze onnodig duur.
Zonde, want de energietransitie biedt juist een kans op meer onafhankelijkheid. In tegenstelling tot fossiele brandstoffen gaan kritieke metalen lang mee en zijn ze te hergebruiken, waardoor we op termijn minder afhankelijk worden van import.
Doelen en spelregels
De overheid kan veel meer doen om ervoor te zorgen dat we de energietransitie circulair vormgeven. De oplossing zit in het zo inrichten van onze economie dat we fors minder kritieke metalen nodig hebben en radicaal zuiniger omgaan met deze waardevolle metalen. Dit kan met het opstellen van doelen en spelregels die zuinig materiaalgebruik bevorderen.
Zo lieten wij onlangs berekenen dat de vraag naar grondstoffen voor autobatterijen met ruim 30% verminderd kan worden, door het stimuleren van deelmobiliteit en lichtere auto’s. Dit kan bijvoorbeeld met financiële prikkels en belastingvoordelen. Daarnaast kan de overheid meer eisen stellen aan het ontwerp van windmolens, zonnepanelen en batterijen, zodat deze producten langer meegaan, gemakkelijker hergebruikt en gerepareerd worden en de materialen uiteindelijk gerecycled kunnen worden.
Tenslotte biedt het opbouwen van hoogwaardige recyclecapaciteit perspectief voor de toekomst: door metalen uit afgedankte producten lokaal hoogwaardig terug te winnen, verminderen we onze afhankelijkheid van nieuwe mijnbouw voor de winning van grondstoffen én verminderen we de daarmee gepaard gaande klimaat- en natuurschade.
Afrekenbare doelen
Het is tijd dat de Nederlandse overheid lef gaat tonen en stevig stuurt op circulariteit met afrekenbare doelen, scherpere producteisen en belonende en beprijzende financiële instrumenten die aanzetten tot zuinig en efficiënt grondstoffengebruik en hier voldoende geld voor beschikbaar stelt. Juist door circulariteit een centrale pijler in het energiebeleid te maken, maken we een tijdige en betaalbare duurzame energievoorziening en een robuuste economie mogelijk.
Lotte van Grol is programmaleider Grondstoffen Natuur & Milieu.