Politici trekken vaak de waterstofkaart in de energietransitie. Bijvoorbeeld als er een alternatief moet komen voor aardgas in de gebouwde omgeving. Ze vergeten dat er ook andere goede opties zijn, zoals warmtenetten en elektrificatie. Dat zegt een medewerker van de Provincie Overijssel, belast met de warmtetransitie, tijdens een bijeenkomst over waterstof op het duurzaamheidsevenement Springtij op Terschelling.
De rest van de zaal begint te klappen: “Mooie aanvulling”, “Goed gezegd.” De opmerking komt aan het einde van de bijeenkomst waarin de route richting gebruik van waterstof wordt bediscussieerd. Op het festival Springtij wordt drie dagen lang gesproken over hoe de energietransitie bereikt kan worden. De bijeenkomst over waterstof werd geleid door Jan-Jaap Aué, onderzoeker aan de Hanzehogeschool in Groningen en Jörg Gigler, directeur TKI Nieuw Gas. Verder zaten in de zaal onder meer vertegenwoordigers van lokale overheden, de (chemische) industrie, windenergiesector, de NAM en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
De energiedrager met de scheikundige term H1 is veelbesproken in de energietransitie en dat is ook te merken tijdens de bijeenkomst. Is het een hype of serieuze kanshebber in de energietransitie? Moet er eerst ingezet worden op waterstof op basis van aardgas of moet er meteen gebruik gemaakt worden van waterstof op basis van zon- en windenergie? Welke rol speelt waterstof bij het in balans houden van de toenemende vraag naar elektriciteit? Het zijn vragen waar soms fel, maar meestal rustig en inhoudelijk, antwoord op wordt gegeven.
Jan-Jaap Aué, onderzoeker aan de Hanzehogeschool in Groningen, legt eerst uit over welk soort waterstof er tijdens de bijeenkomst gesproken wordt. Aué: “Je hebt grijze, blauwe en groene waterstof. De eerste groep is waterstof op basis van aardgas, waarbij CO2 vrijkomt. Blauwe waterstof is ook op basis van aardgas, maar hierbij wordt de CO2 afgevangen en eventueel hergebruikt. Groene waterstof wordt gemaakt door middel van elektrolyse waarbij energie uit zon en wind wordt gebruikt. Hier komt geen CO2 bij vrij en dat zou dan ook gezien moeten worden als het ideaalplaatje wanneer we het over waterstofgebruik hebben.”
Daarnaast is het volgens Aué belangrijk te beseffen dat waterstof een energiedrager is en geen energiebron. “Er is energie nodig om waterstof te maken, maar het heeft de eigenschap om elektriciteit vast te houden als een soort batterij. Zo zou het mogelijk zijn om op plekken waar het stevig waait en waar niemand woont, hele delen van Chili bijvoorbeeld, windenergie op te wekken en die energie op te slaan in waterstof om vervolgens te vervoeren naar Nederland.”
Hype of hope?
Of waterstof een hype is of hope, daadwerkelijk bruikbaar, valt of staat volgens de groep mensen met de prijs die ervoor betaalt moet worden. Groene waterstof valt daarmee gelijk in de categorie duur. De kostprijs voor groene waterstof start bij de kostprijs voor windenergie, volgens de Rekenkamer dit jaar 4,3 eurocent per kWh. De euro’s die daarbovenop komen zijn de kosten voor de elektrolyse naar waterstof en weer terug naar elektriciteit. Volgens een fabrikant van windturbines die ook graag wil verkennen of hij zijn windenergie kan inzetten voor waterstofproductie, zijn die kosten zo hoog dat het “niet te doen is daarin te investeren. Dat verdien ik nooit terug”.
En dan is er nog de discussie over wat meegenomen moet worden in de kostprijs, met name hoe duur het is om de kabel aan te leggen die offshore windenergie aan land moet krijgen. Een vrouw in de zaal geeft te kennen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) subsidie te hebben aangevraagd voor onderzoek naar waterstofproductie direct op de Noordzee. Ook wijst iemand erop dat er geen overschot is aan windenergie en dat die er ook op korte termijn niet komt. “Als we volgens het Klimaatakkoord toegaan naar gebruik van meer elektriciteit in alle sectoren, dan is er nooit genoeg over om ook nog waterstof te produceren.”
Wat niet meegenomen wordt in de discussie, maar wat op de achtergrond ook meespeelt is de beschikking over aardgas in de toekomst. Een medewerker van de NAM zegt: “We gaan van het Groningengas af, maar dat betekent niet dat we in Nederland van het gas afgaan.” Jan-Jaap Aué: “We zullen gas uit Rusland importeren voor de productie van blauwe waterstof.” Wat dat met de gasprijs doet en indirect met de waterstofprijs, komt op de bijeenkomst nauwelijks aan de orde.
Beperkt blauwe waterstof de opkomst van groene?
Volgens Aué zet de industrie graag in op waterstof om de energietransitie te bereiken vanwege de onmiddellijke beschikbaarheid ervan. “Grijze waterstof wordt nu al gebruikt en in blauw is gemakkelijk te investeren. Bedrijven hoeven dan niet 10 jaar te wachten en dat maakt het aantrekkelijk.”
De discussie gaat over de vraag of het investeren in blauwe waterstof, waarbij nog altijd CO2 opgeslagen moet worden, zorgt voor het blokkeren van investeren in groene waterstof. “Als bedrijven veel geld hebben gestoken in opslag van CO2 (CCS) en blauwe waterstof kunnen gebruiken dan is dat een voldongen feit en geen tussenstap naar groene waterstof”, zegt een jonge onderzoeker van de Universiteit Leiden. “Zet gelijk in op groene waterstof, want CCS heeft zich nog nauwelijks bewezen terwijl er al veel geld in is gestoken.”
Een ambtenaar van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat ziet ook alleen heil in het opzetten van een blauwe waterstofinfrastructuur indien dat een tussenstap is naar groen. “We moeten borgen dat we niet blijven hangen.”
Een medewerker van OCI Nitrogen, een chemiebedrijf in Nederland, stelt voor dat subsidies voor innovaties waar toch nog CO2 bij vrijkomt slechts eenmalig afgegeven moeten worden. “Zo kunnen bedrijven blauwe waterstof gebruiken als opstap naar groen, maar niet blijven hangen.”
De landelijke overheid heeft geen ‘waterstof first’ beleid, maar er zijn wel diverse subsidies te verkrijgen. De Topsector Energie Nieuw Gas, waar waterstof onder valt, heeft tot nu toe €3,88 mln subsidie beschikbaar voor de haalbaarheid van pilotprojecten voor waterstof. In oktober komt daar nog eens €2,2 mln bij voor projecten die in de reseach and developmentfase zitten. Maar er zijn ook andere potjes beschikbaar die met, een beetje goed zoeken, de markt voor waterstof ondersteunen. Zo is er binnen de subsidieregeling voor duurzaam transport ook een deel gereserveerd voor rijden op waterstof. Onder andere Shell maakt van die regeling gebruik voor de bouw van minstens twee waterstoftankstations.
Voor welke toepassingen is waterstof nuttig?
De bijeenkomst die op Terschelling wordt gehouden eindigt met een brainstorm over waar waterstof voor gebruikt kan worden. René Peters, gasexpert bij TNO, schetst een scenario waarin groene waterstof belangrijk kan worden, namelijk het balanceren van het elektriciteitsnetwerk. Peters: “Als we meer elektriciteit gaan gebruiken dan moet dat ergens opgeslagen worden, want ons net kan al die extra elektriciteit niet aan. Waterstofmoleculen kunnen die elektriciteit opslaan voor een moment dat het nodig is. Batterijen alleen zijn niet genoeg.”
Daarnaast is het duidelijk dat de Nederlandse industrie van waterstof gebruik wil gaan maken en ook al maakt, maar ook in de gebouwde omgeving wordt ermee geëxperimenteerd. Zo zijn netwerkbedrijven Alliander, Enexis Groep en Stedin in juni gestart met de ‘waterstofstraat‘ en maar liefst tien jaar geleden werd op Ameland een verzorgingstehuis een tijd als proef verwarmd door 20% waterstof bij te mengen bij het aardgas. Ook werd er gekookt op de aardgas-waterstofcombi. “Dat ging prima”, zegt de gespreksleider van de Springtij-bijeenkomst. “Gelukkig maar”, verzucht de zaal lachend.
Al met al wordt tijdens de bijeenkomst duidelijk dat gebruik van waterstof zachtjes wordt toegejuicht, maar zoals de medewerker van de Provincie Overijssel zegt: “Ik zou iedereen in de zaal willen meegeven dat ze politici op het hart drukken dat het niet de heilige graal is, zeker niet als het gaat om de gebouwde omgeving. Waterstof is nu nog geen hype, laten we ervoor zorgen dat het dat ook niet wordt.”