Als de wereld op korte termijn niet de richting van ‘Parijs’ marcheert, wil de Europese Commissie aan de Europese grens een koolstofheffing innen. Een maatregel waar klimaatkabinetschef Diederik Samsom “bloedserieus” over is, maar of Europa de wereld echt zijn tanden durft te laten zien is van veel dingen afhankelijk. Donald Trump, bijvoorbeeld.
De maatregel moet de stok worden die de Europese Commissie wel beschikbaar heeft, liever niet ter hand neemt, maar gebruikt indien nodig, zegt Samsom deze vrijdag op een bijeenkomst van het Voortgangsoverleg dat plaatshad in het gebouw van de SER. Onder aanvoering van voorzitter van dit overleg, Ed Nijpels, was de Europese Green Deal van de nieuwe Europese Commissie onderwerp van gesprek.
Samsom was uitgenodigd voor een toelichting op de klimaatplannen van hem en zijn baas, Eurocommissaris voor Klimaat Frans Timmermans. (Samsom is aangesteld als kabinetschef van Timmermans.) Veel lijkt gekopieerd van de Nederlandse Klimaatakkoordaanpak, zoals sectortafels met thema’s als gebouwde omgeving en industrie. De opgave is wel een stuk complexer, aangezien die sectoren in 27 lidstaten bestaan. Aan de pluszijde: er is een oorlogskas gevuld met €1.000 mrd aan “monopoliegeld”, aldus Samsom.
Europese doorrekening
Ook in analogie met de Nederlandse situatie is de Europese evenknie van het Planbureau voor de Leefomgeving nu aan het uitrekenen wat in Europa nodig is in 2030: 50% CO₂-uitstootreductie of 55%. Om tegenstanders geen munitie te geven om gaten in de aanpak te schieten, moet die doorrekening solide zijn en dat vraagt tijd. Daarom verwacht Samsom pas in september uitsluitsel, om daarna “met discipline, reinheid en regelmaat” dat doel te halen. Hij wil deze tussenstap op weg naar klimaatneutraliteit in 2050 -een doel dat overigens ook nog niet officieel is- in een Klimaatwet vastleggen.
Als dat allemaal gebeurd is, is het volgens Samsom “onvermijdelijk” dat het Europese speelveld ongelijk is komen te liggen met het mondiale speelveld. “De industrie zal terecht zeggen: het level playing field is verstoord. Dat kan je dan op twee manieren repareren: je kan je eigen speelveld weer laten zakken, maar daarmee ondermijn je je doelen. Je kan ook wat anders doen, iets dat tot nu toe onbespreekbaar is geweest: het invoeren van een carbon tax aan de grens”, aldus Samsom. Hij slikt de benaming tax meteen weer in voor “carbon border adjustment mechanism”, omdat het woord belasting de kern niet raakt.
Dat deze koolstofheffing aan de grens tot nu toe onbespreekbaar is geweest, is niet heel vreemd, want het jaagt de wereldeconomieën waar Europa zaken mee doet de gordijnen in. Grote vraag is wat de andere machtsblokken -China, India, de Verenigde Staten- gaan doen in reactie op zo’n mechanisme. Op zich kun je in spreadsheets wel anticiperen op zulke reacties, zegt Samsom, maar “Donald Trump past niet in een spreadsheet”. Als Amerikaanse waar, Chinese producten of Turks staal pas Europa binnen kunnen komen wanneer voor de daarbij vrijgekomen CO₂-emissies zijn betaald conform Europese maatstaven, dan kunnen de rapen wel eens gaar blijken.
Handelsbeleid
Dan wordt het interessant om te zien of Europa de rug recht houdt, stelt Louise van Schaik op de platformbijeenkomst in een reactie op de plannen van de Europese Commissie. Van Schaik is hoofd van het Duurzaamheidscentrum van instituut Clingendael, en daar bovendien hoofd van de afdeling Europa in de wereld. De verwevenheid tussen klimaat en buitenlandse handelsbetrekkingen is voor Brusselse diplomaten nieuw, meent ze. Het onderwerp klimaat is weliswaar al langer belangrijk in de Europese hoofdstad, maar dit thema is nooit een essentieel onderdeel geworden van het externe handelsbeleid. Van Schaik: “Ik denk dat niet is te onderschatten hoe belangrijk dat is.”
In tegenstelling tot vier jaar geleden, verwacht Van Schaik dat de CO₂-grensbelasting er nu wel komt. In 2015 -het jaar van het Parijse akkoord- circuleerde ook zo’n plan, maar dat is nooit op tafel gekomen, onder meer door felle tegenstand van het Nederlandse kabinet. Op de platformbijeenkomst constateerde energiepublicist Remco de Boer dat in die tijd de PVDA in de regering zat, en Diederik Samsom partijleider was. Die laatste noemde zijn huidige steun aan de koolstofgrensheffing een mooi voorbeeld van de “wispelturigheid van beleid”. Ook het huidige kabinet heeft een nieuwe opstelling, en zegt “positief nieuwsgierig” naar de plannen te zijn.
“Als je India op die manier gaat aanpakken, wordt dat al snel als nieuw imperialisme gezien.”
Louise van Schaik, Clingendael
Zodra de plannen inderdaad van aangekondigd naar opgesteld transformeren, wordt het volgens Van Schaik “spannend” welke toon en houding wordt gekozen. “Als je India op die manier gaat aanpakken, wordt dat al snel als ‘nieuw imperialisme’ gezien.” De Europese landen moeten er nu al over nadenken wat te doen als de rest van de wereld heel boos wordt, of hoe die boosheid voorkomen kan worden via de communicatie, of door via diplomatieke kanalen de maatregelen en de tegenreacties proberen voor te koken.
Maar het is cruciaal, zegt Samsom, dat de heffing er kán komen, dat hij geloofwaardig boven de markt hangt. “Het is net als met kleine kinderen: als je een dreigement uit, moet je wel bereid zijn hem waar te maken wanneer er niet wordt geluisterd. En we hebben de dreiging van die maatregel ook nodig richting de Europese industrie, om te laten zien dat we hun zorgen over een gelijk speelveld erkennen. Daarom wordt er nu bloedserieus aan gewerkt.”