Het kabinet is afgetreden vanwege de zogenoemde toeslagenaffaire. Minister Eric Wiebes (VVD) van Economische Zaken en Klimaat heeft “de persoonlijke afweging gemaakt” om helemaal op te stappen. Partijgenoot Cora van Nieuwenhuizen, nu ook minister van Infrastructuur en Waterstaat, wordt tijdelijk de demissionaire minister van EZK. Een vacature staat open.
“De rechtsstaat moet burgers beschermen tegen de almachtige overheid. Dat is op een verschrikkelijke manier fout gegaan”, zei Rutte deze vrijdagmiddag in een toelichting op het besluit. “De politieke verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij het zittende kabinet en nergens anders. […] We zijn eensgezind. Als het hele systeem heeft gefaald, kan alleen gezamenlijk verantwoordelijkheid worden gedragen. Daarmee is het kabinet demissionair geworden.”
Wiebes gaat nog een stap verder, en gaat ook niet in demissionaire status door als minister van Economische Zaken en Klimaat. Wiebes was staatssecretaris van Financiën in het kabinet Rutte II, en toen dus verantwoordelijk voor de Belastingdienst en daarmee een van de hoofdverantwoordelijken voor de toeslagenaffaire. Rutte benadrukt dat Wiebes, net als hijzelf, wat hem betreft had kunnen aanblijven: “Het is zijn beslissing.”
Wiebes legde een korte verklaring af, en wilde geen persvragen beantwoorden. “De rechtstaat heeft gefaald. Ikzelf worstel hier al geruime tijd mee, meer dan ik in het begin doorhad. Het is in mij gaan zitten.”
Politiek gedoe
Voor Wiebes staat nu centraal dat de ouders worden geholpen die slachtoffer zijn geworden van het wanbeleid van de overheid. “Aftreden helpt de ouders niet”, gaf Wiebes ruiterlijk toe, “maar het voorkomt wel dat we alleen maar bezig blijven met politiek, en met politiek gedoe”. Daarmee verklaarde hij zijn volledige terugtreden. “Dan kunnen we dat politieke hoofdstuk overslaan en kan het kabinet op volle kracht naar de oplossingen. En dat wil ik. Dat hoort bij mij.”
“Ik voel mij niet schuldig, maar ik voel mij heel zwaar mede-verantwoordelijk”, stelde Wiebes, die ook een korte verwijzing maakte naar terugtredend politiek leider van de PVDA Lodewijk Asscher, die donderdag om vergelijkbare redenen opstapte. “Ik heb niet kunnen ontdekken wat ik redelijkerwijs anders had kunnen doen om dit te voorkomen. Dat maakt mij alleen nog maar verdrietiger.”
Wiebes memoreerde kort dat hij de afgelopen tien jaar “een historie van loodzware dossiers” in zijn werktas meedroeg, waaronder hij ook het Klimaatakkoord en de aardbevingsproblematiek in Groningen schaarde. “Mijn manier van werken is zo dicht mogelijk bij de inhoud blijven en zo lang mogelijk depolitiseren. En dat laatste doe ik nu weer.”
Wiebes wordt nu vervangen door de VVD-minister voor Infrastructuur en Waterstaat, Cora van Nieuwenhuizen. Zij zal tijdelijk beide portefeuilles beheren, terwijl op zoek gegaan wordt naar een VVD-persoon die de lege stoel van Wiebes de komende maanden kan bezetten. Dit zal zijn de tijd die dit demissionaire kabinet rest tot de verkiezingen en gedurende de formatieperiode daarna.
Controversieel
Nu het kabinet demissionair is, zal de verdere politieke besluitvorming in de Tweede Kamer stilvallen, duidt oud-Kamerlid voor de VVD René Leegte de situatie. Leegte is oprichter en directeur-eigenaar van Publieke Zaken, een bureau dat zich afficheert als verbindende schakel tussen bedrijfsleven en overheid. “Tijdens de eerstkomende procedurevergaderingen van de Kamercommissies zal worden besproken welke wetsvoorstellen en onderwerpen controversieel worden verklaard (en dus niet meer behandeld zullen worden). Hoogstwaarschijnlijk zal dit om vrijwel alle wetsvoorstellen gaan”, aldus Leegte. Geplande vergaderingen in de Tweede Kamer zullen waarschijnlijk allemaal worden geannuleerd.
Rutte liet weten dat ondanks de demissionaire status van zijn derde kabinet, hij op twee onderwerpen onverminderd wil doorregeren. Het gaat daarbij om de aanpak van de coronacrisis en de verdere afwikkeling van de toeslagenaffaire.