In de energiewereld heerst momenteel niet één maar twee crises: een energiecrisis en een klimaatcrisis. Op beide vlakken voelt niet iedereen in de maatschappij de urgentie, en om het nog complexer te maken: beide crises staan soms met elkaar op gespannen voet en worden in de publieke opinie nogal eens door elkaar gehaald.
Daarover leken de meeste bezoekers het vrijdag wel eens tijdens de Energeia Energy Lunch, een rondetafelgesprek onder Chatham House Rules voor energieprominenten uit bedrijfsleven, politiek en wetenschap. Waar ze het ook over eens waren: een oplossing voor beide crises zal niet makkelijk zijn.
Langzaam in de benen
Dat geldt in elk geval voor de energiecrisis, die inmiddels in volle hevigheid lijkt losgebarsten. De lunch vond plaats nadat Rusland de gastoevoer naar onder meer Duitsland en Italië verder had afgeknepen, maar voordat het Nederlandse kabinet in navolging van Duitsland met crisismaatregelen kwam om het land zo goed mogelijk voor te bereiden op de winter.
Dat was een stap waar veel deelnemers op hoopten, maar niet per se op rekenden. Een aantal van hen zei een gebrek aan urgentie te voelen in Nederland, zowel in de maatschappij als in de politiek. “Mijn idee is dat Nederland verwend is geraakt door jarenlang goedkoop gas en zelden black-outs. Velen hebben nooit een energiecrisis meegemaakt. Het kost ons simpelweg meer tijd om in de benen te komen”, aldus een deelnemer.
“Mijn gevoel is wel dat het zwartste scenario niet zwart genoeg is.”
Een ander: “Een collega in Bulgarije kan zich nog heel goed de vorige keer herinneren dat er een winter te weinig gas werd geleverd. Toen zijn er letterlijk mensen doodgevroren. Dan bekijk je de huidige ontwikkelingen toch met een andere bril dan wij in Nederland.” Aan concrete voorspellingen voor hoeveel gas er de komende winter beschikbaar zal zijn, durfde niemand zich te wagen. Maar eigenlijk was niemand echt optimistisch. “Mijn gevoel is wel dat het zwartste scenario niet zwart genoeg is”, zei een tafelgenoot.
Twee crises door elkaar
Wat niet meehelpt is dat in het publieke debat de energiecrisis, die zich de komende winter vooral zal manifesteren, en de klimaatcrisis, met haar doelstellingen voor 2030 en 2050, door elkaar gehaald worden. “Eigenlijk moet je de energiecrisis bestrijden alsof er geen klimaatcrisis is, en vice versa”, aldus een deelnemer. “Het idee dat we het klimaat kunnen helpen door de huidige leveringsproblemen op te lossen, is gewoon niet waar.”
Een ander toonde begrip voor dit standpunt, maar waarschuwde dat het moeilijk zal zijn om deze zaken in de publieke opinie uit elkaar te houden. “Als je ervoor pleit om de kolencentrales volop te laten draaien, dan krijg je de klimaatbeweging over je heen. Zo simpel is het.” Een derde voegde toe: “Als we de energieprijzen niet onder controle krijgen, gaat het draagvlak voor de energietransitie ook van tafel.”
Weer een ander koos een positievere insteek, en betoogde dat een acuut gevoel van crisis kan bijdragen aan het sneller vinden van oplossingen, die ook helpen de klimaatdoelen te halen. “Kijk maar naar Limburg en Noord-Brabant, waar nu een speciale coördinator is aangesteld voor het oplossen van de congestieproblemen.”
Oplossingen
Aan tafel werden verschillende oplossingen aangedragen om de huidige energiecrisis aan te pakken, bijvoorbeeld het (inmiddels door het kabinet uitgevoerde) schrappen van het productieplafond van 35% voor kolencentrales -“een no-brainer”. Ook andere oplossingen passeerden de revue, zoals meer gas winnen uit zowel het Groningenveld -“ligt politiek moeilijk”- als de Nederlandse kleine velden, en nog meer inzetten op energiebesparing.
Dit laatste zou bijvoorbeeld kunnen door bedrijven verplicht alle besparingsmaatregelen te laten nemen die zich in zeven of tien jaar terugverdienen, in plaats van de vijf jaar die is opgenomen in de huidige energiebesparingsplicht. Het zou overigens ook helpen als alle bedrijven zich aan de bestaande plicht zouden houden, merkte een deelnemer op. “Daar kan iedereen vanmiddag nog mee beginnen. Laten we de energiebesparingsplicht eindelijk gaan handhaven.” Ook deze maatregel zat maandag in de crisisaanpak die minister Rob Jetten van Klimaat en Energie maandag presenteerde.
Vergunningen
Wat volgens de gespreksdeelnemers niet meehelpt, is dat oplossingen voor beide crises vaak een lange ontwikkeltijd hebben. “Uiteindelijk gaat het om de vraag: hoe gaan we morgen de schop in de grond krijgen?”, zei een afgevaardigde uit het bedrijfsleven. “De Nederlandse industrie loopt voorop in de wereld, dus we laten het denk ik wel zien. Maar we moeten investeren om dingen voor elkaar te krijgen. Het grootste deel van de productiefaciliteiten moet omgebouwd worden. Daarvoor hebben we vergunningen nodig, en het duurt lang om die te krijgen.”
Vergunningen moeten bovendien soms aan specifieke eisen voldoen, wist een ander. “Bij de aanleg van wind-op-zee heb je te maken met de beschermde jan-van-gent. Die gaan ze tellen en als er te weinig jan-van-gents in een gebied vliegen, gaat de aanleg van een windpark niet door.” Daar kun je smalend over doen, klonk een tegenwerping, maar ook de vogel- en habitatrichtlijn dient een rechtmatig belang.
Experimenteerruimte
“Durven wij te zeggen dat duurzame opwek zo belangrijk is dat we andere zaken ondergeschikt maken?”
De Europese Commissie heeft een oplossing voor dit soort botsende belangen opgenomen in het RepowerEU-plan, dat Europa minder afhankelijk moeten maken van energie uit Rusland. Het voorstel is om lidstaten regelvrije zones te laten aanwijzen, waarin het belang van energie-infrastructuur voorrang heeft op andere belangen. “Hier ligt een uitdaging, zowel in Nederland als de EU: durven wij te zeggen dat duurzame opwek zo belangrijk is dat we andere zaken ondergeschikt maken?”
Een deelnemer wijst erop dat het omgekeerde dreigt te gebeuren in de stikstofzaak over CO₂-opslagproject Porthos die milieuorganisatie MOB heeft aangespannen bij de Raad van State. “Als dat project niet mag doorgaan vanwege de stikstofregels, dan zit de hele energietransitie in big shit. Er zijn heel weinig gaatjes in het systeem om dat op te vangen.”
Noodwetgeving
Los van het risico omtrent de Porthos-zaak, zagen meerdere deelnemers wel degelijk heil in meer experimenteerruimte om vernieuwingen van de grond te krijgen, zonder verlamd te raken van ellenlange vergunningsprocedures. “Er zijn tientallen voorbeelden van oplossingen die nu niet mogen, vanwege onzinnige regels die iemand ooit zinnig vond. Dat moeten we proberen te doorbreken.”
“Er zijn tientallen voorbeelden van oplossingen die nu niet mogen, vanwege onzinnige regels die iemand ooit zinnig vond. Dat moeten we proberen te doorbreken.”
Daarbij moet het kabinet volgens een deelnemer niet bang zijn om noodwetgeving in te zetten. “Er vinden zulke grote systeemveranderingen plaats. Dat gaat gewoon niet allemaal op tijd lukken via de reguliere processen. Het is nu een kwestie van keuzes maken: welke projecten hebben we nodig? Dan gaan we samen zorgen dat het gaat lukken.”
Samenwerken
Dat samenwerken kan op bepaalde punten ook wel beter, blijkt als de discussie zich toespitst op een andere flessenhals van de energietransitie, namelijk de beschikbaarheid van infrastructuur. Netbeheerders zijn in het verleden door toezichthouder ACM aangestuurd op doelmatigheid. In andere woorden: “Zo laat mogelijk zo weinig mogelijk investeren om de kosten voor de consument zo laag mogelijk te houden.”
Inmiddels is een omslag gaande, om in een eerder stadium te investeren in wat bedrijven en consumenten nodig hebben. Dat gebeurt in principe in overleg met afnemers, maar niet iedere afnemer is tevreden over hoe het nu gaat: “Wij mogen reageren op de plannen, maar we kunnen niet aangeven welke problemen we verwachten. Ze houden de deuren dicht. We hebben meer inspraak nodig in het planningsproces.”
Aan de bak
Kortom, genoeg obstakels om uit de weg te ruimen. Of, om het in de woorden van een deelnemer samen te vatten: “We zijn van een creeping crisis beland in een echte crisis. De creeping crisis ging over het klimaat en de Parijs-doelen voor 2050. Daar komt nu een gascrisis bij, een grondstoffencrisis bij, en er komt een voedselcrisis aan… We moeten nu echt aan de bak!”
Van onze partner
Energeia Energy Lunch is een initiatief van Energeia, en is mede mogelijk gemaakt door Tennet.
Klik hier voor een partnerbijdrage van Tennet.