Essay

We staan voor enorme opgaves de komende decennia. Broeikasgasreductie en klimaatadaptatie zijn beide nodig. Daarnaast gaan we ook last krijgen van steeds meer schade als gevolg van extreem weer. Het staat buiten kijf dat deze ‘klimaatkosten’ flink gaan stijgen. Beleidsmaatregelen worden nu geïntensiveerd en de gevolgen van klimaatverandering gaan steeds vaker gevoeld worden.

Een focus op grondstofwinning maakt de afhankelijkheid en ongelijkheid binnen en tussen regio’s en landen zichtbaar. Onze stelling is: Er is sprake van een rechtvaardige energietransitie wanneer die mondiale ongelijkheid erkent én tegengaat, waarbij de Nederlandse overheid, bedrijven en organisaties zich inzetten voor het eerlijker maken van wereldwijde productieketens.

Het is goed om na te denken over hoe de toekomstige industriële productie eruit gaat zien, waar deze plaatsvindt en door wie. In dit essay stellen we ons de vraag wat dat betekent voor Nederland, met zijn grote basisindustrie. Onze stelling: Nederland moet zijn Parijse emissiereductiebelofte aanvullen met een industriële productiebelofte.

Vaak wordt gedacht dat het financiële systeem een neutrale factor is in de energietransitie. Niets is minder waar: de financiële wereld legt ook regels en principes op, met een voorkeur voor grootschalig en gevestigde partijen. Een rechtvaardige energietransitie vraagt om verandering van de regels van het financieel systeem, in het voordeel van burgers en kleinere initiatieven.

Volgens het uitgangspunt van procedurele rechtvaardigheid wordt bestuurlijke besluitvorming eerlijker als er sprake is van een brede burgerbetrokkenheid. Er spelen echter meerdere belangen mee dan alleen die van de burger. Er zijn al vele voorbeelden over betrokkenheid van toekomstige generaties of van niet-menselijke belangen. In dit essay betogen we dat we die voorbeelden moeten koesteren.

De energietransitie laat vrouwen in de kou zitten: bestuurlijke sensitiviteit voor genderongelijkheid en erkenning van de diversiteit in de samenleving is cruciaal om een rechtvaardige energietransitie vorm te geven.

Wanneer energiearmoede exclusief wordt gedefinieerd als betalingsprobleem, dan laten we de belangrijkste oorzaak van energiearmoede buiten beschouwing. Betalingsproblemen kan je te lijf met hogere lonen en uitkeringen of compensatie van de energierekening, maar daarmee isoleer je geen huizen en blijft de armoede van kou en tocht bestaan. Energiearmoede is in de kern geen betalingsprobleem, maar een isolatieprobleem.

Bij de aanleg van warmtenetten wordt nadrukkelijk gekeken naar goedkope technische oplossingen. Maar wat voorop zou moeten staan is een warmtenet dat fijn is voor burgers en hun buurten. Op korte en op lange termijn. Dan staan ze in de rij om een aansluiting te nemen.

De komende decennia is een energietransitie noodzakelijk. Deze energietransitie kan echter lokaal nadelige gevolgen hebben. Deze lokale gevolgen roepen bij omwonenden weerstand op, wat vervolgens de voortgang van de energietransitie kan belemmeren. De weerstand kan niet worden weggenomen door bewoners enkel beter bij de besluitvorming te betrekken. Wat nodig is, is daadwerkelijke compensatie.

Het huidige energiebeleid richt zich momenteel vooral op het tegengaan van negatieve sociale effecten van de energietransitie, zoals het nieuwe prijsplafond voor energie. Een dergelijke focus in het energiebeleid is te beperkend. Een meer inspirerend perspectief ligt binnen handbereik als we de energietransitie koppelen aan het ideaal van een vitale, rechtvaardige en democratische samenleving. Dit betekent een andere kijk op de rol van de staat.