Het eerste jaarverslag van Invest-NL laat zien dat Invest-NL ondanks de ronkende woorden bij aanvang geen rol van betekenis in de financiering van de energietransitie heeft gespeeld. Dat kan en moet anders. Invest-NL moet veel scherper opereren maar er dienen ook een aantal structuurwijzigingen worden aangebracht zodat het fonds kan doen wat het moet doen: investeren.
Jaarverslag Invest-NL
Wouter Bos: ‘We willen niet gezien worden als een club ambtenaren’De aangedragen excuses voor het gebrek aan daadkracht, bij monde van CEO Wouter Bos, zijn niet overtuigend. Het was weliswaar ‘pas’ het eerste jaar van Invest.nl, maar in afwachting van een definitieve zegen van de Kamer was men daarvoor een vol jaar ‘in oprichting’. Alle tijd voor voorbereiding van deals. In de voorgaande jaren was voorloper het Nederlands Investerings Agentschap (NIA) bovendien actief met een vergelijkbare missie. Duurzame ondernemers worden al enige jaren uitgenodigd naar Amsterdam te komen, vervolgens gebeurt er (te) weinig. Ook wordt aangehaald dat het allemaal zo risicovol is (geothermie) of zo complex en dat de wetgeving niet klaar is (warmtenetten). Welkom in de wereld van de energietransitie. Als dit soort inzichten nieuw zijn, dan is de scherpte er nog niet.
Wat CEO Bos terecht aanhaalt is dat de structuur waarin Invest-NL moet opereren grote weeffouten kent. Simpel gezegd is de opgave die is meegegeven van de oprichter van Invest-NL (het Rijk) om enerzijds alleen te opereren daar waar sprake is van marktfalen (“banken niet in de weg lopen”) en anderzijds wel een volwassen rendement op investeringen te genereren. Hoe zou het een verrassing kunnen zijn dat dit niet altijd mogelijk is?
De eerste structuurwijziging die nodig is vormt de rendementsdoelstelling. Invest-NL moet verantwoord met de middelen omgaan, is geen subsidieloket, maar moet om het verschil te kunnen maken juist wel risico’s aan kunnen gaan die de private sector niet draagt. Die risico’s kunnen niet altijd worden gecompenseerd door hoge rendementseisen, want dan slaat de businesscase dood. Dus, wil Invest.NL goed kunnen functioneren dan moet het de ruimte hebben risico’s te dragen. Dit kan zelfs betekenen dat een deel van het toebedeelde vermogen tot op zekere hoogte afneemt. Als hierdoor projecten in ontwikkeling komen die er anders niet zouden zijn is dat maatschappelijk nog steeds een goede deal.
Een tweede structuurwijziging is complexer, want ten dele Europees. De spagaat van publieke fondsen tussen de markt aanjagen en tegelijk risico avers zijn komt voort uit de staatssteunregels. De toepassing van die regels zijn met name een bron van inkomsten voor adviseurs en advocatenkantoren, maar rigide toepassing zorgt voor patstellingen in de investeringspraktijk. Een onrechtmatig concurrentievoordeel voor een onderneming (staatssteun) is juridisch gezien snel aan de orde. De vrijstellingen (voor insiders: Algemene Groepsvrijstelling Verordening) zijn ingewikkeld en kennen uit investeerdersperspectief weinig logica. Zogenaamd marktconform handelen maakt het allemaal makkelijker maar hoe maak je als publiek fonds dan het verschil? Zeker indien staatssteunpuristen (/juristen) de tanden hebben gezet in investeringsreglementen om elk risico voor onrechtmatige steun bij voorbaat uit te sluiten.
In coronatijden hebben we gezien dat met name voor grote ondernemingen zoals KLM de steun snel wordt verleend na de zegen van Brussel. Voor kleinere transacties, orde €5 mln – €25 mln (typisch de proposities voor Invest.NL) is dit veel lastiger. Toestemming uit Brussel kost te veel tijd in een regulier investeringsproces. De kans dat je -als het Rijk al meegaat met de steunverlening- in Brussel bovenaan de stapel komt is gering. Bovenal, de focus op de regels (is dit steun, hoeveel) vertroebelt het zicht van de maatschappelijke investeerder. Is dit voor de energietransitie een goed project, maken we het verschil en klopt de businesscase van de ondernemer?
Het zou mooi zijn indien Invest.NL het verschil kan maken in de opgaven binnen de energietransitie die we nog steeds hebben. Daartoe mag het dan wel de ruimte krijgen. Sinds jaar en dag geeft het Rijk aan werk te willen maken van het verwijderen van regels die aan de energietransitie in de weg staan. Bij deze.
Jan-Coen van Elburg is werkzaam bij Rebel en schrijft deze columns op persoonlijke titel.