‘Rol de rode loper uit voor energiegemeenschappen’

Het wetsvoorstel Energiewet, dat nu in de Tweede Kamer behandeld wordt, biedt volgens GroenLinks-Kamerlid Suzanne Kröger de kans om energie delen en de rol van energiegemeenschappen goed in de wet te verankeren. Dit roept discussie op, zoals bleek uit het stuk dat Sjak Lomme in Trilemma op Energeia schreef. Kröger reageert.

Een wijk met eengezinswoningen en een paar flats. Een basisschool, de bibliotheek, een wijkcentrum. Alle daken liggen vol met zonnepanelen. De buurt deelt energie met elkaar. Ook de bakker en de loodgieter doen mee. De opbrengsten van deze energie gaan niet naar een anonieme aandeelhouder van een groot energiebedrijf, maar vloeien terug naar de wijk.

Op een zonnige dag kan elektriciteit die niet gelijk gebruikt wordt, opgeslagen worden in een buurtbatterij. Of in de elektrische auto’s die de bewoners van de wijk met elkaar delen. Een energiecoöperatie waar een deel van de wijk lid van is, heeft samen met de gemeente een windmolen aan de rand van de stad. Op momenten dat de zon niet schijnt, maar de wind wel waait, levert die molen stroom voor de wijk. Ook wordt de stroom geleverd aan de markt en de opbrengsten worden in de wijk geïnvesteerd. De deelauto’s, het opknappen van het wijkcentrum, een burendag, een buurtmoestuin waar ook de schooltuin is gevestigd.

Wij zijn allemaal aandeelhouders van het nieuwe energiesysteem.

Suzanne Kröger

De omslag van het fossiele, centrale energiesysteem naar een duurzaam decentraal energiesysteem biedt de unieke kans om burgers weer een veel steviger positie te geven. De afgelopen decennia waren we consument op een sterk geliberaliseerde energiemarkt. De energiecrisis veroorzaakt door de Russische inval in Oekraïne liet zien wat het betekent om overgeleverd te zijn aan de grillen van een internationale markt. Gas, olie en kolen – fossiele energiebronnen – maken ons afhankelijk van import van elders. Het duurzame energiesysteem dat we nu bouwen, draait op zon en wind. Opwek kan veel meer lokaal, thuis en in de wijk. Wij met z’n allen zijn de aandeelhouders van het nieuwe energiesysteem.

Het wetsvoorstel Energiewet, dat nu in de Tweede Kamer behandeld wordt, biedt de kans om dit nieuwe energiesysteem ook juridisch stevig te verankeren. Energie delen en de rol van energiegemeenschappen staan nu nog niet goed genoeg in de wet. Dit roept discussie op, zoals in het stuk dat Sjak Lomme in Trilemma op Energeia schreef. Ik denk dat zijn argumenten een reactie verdienen.

Het stuk van Lomme grijpt terug op lessen uit het verleden, maar geeft weinig erkenning aan dat de situatie nu aanzienlijk verschilt van die in de jaren ’90. We bevinden ons momenteel op een kantelpunt tussen meer centrale en decentrale vormen van energieopwekking. We bewegen weg van de traditionele energiebronnen zoals kolen- en gascentrales, die al decennia als centrale punten van elektriciteitsopwek fungeren. Steeds meer opwek vindt decentraal plaats: zon op alle daken, windenergie op land.

Deze transitie naar meer decentrale opwek dwingt ons om ons energiesysteem op een nieuwe manier in te richten, en naar mijn overtuiging gaan we de tijd van algehele afhankelijkheid van centrale opwek door een paar grote multinationals op de energiemarkt voorgoed gedag zeggen.

De grootste flessenhals in de transitie is op dit moment netcongestie. Juist het gelijktijdig en lokaal gebruik van opgewekte stroom (energie delen) kan bijdragen aan minder belasting op het net. Daarom zijn alle experimenten met energiehubs en lokale vraagsturing zo belangrijk. Dit is een groot maatschappelijk voordeel waar ook energiegemeenschappen die energie delen voor beloond zouden mogen worden.

Bovendien spelen energiecoöperaties en -gemeenschappen een essentiële rol bij het betrekken van omwonenden bij de energieopwekking, het behoud van waarde binnen gemeenschappen en het verzekeren van directe inspraak van burgers in dit proces. Om deze betrokkenheid te bevorderen, pleiten we in onze initiatiefnota Energie met elkaar voor stimuleringsmaatregelen en, inderdaad, voordelen. Zo pleiten we voor meer subsidiemogelijkheden voor energiecoöperaties om op te starten en uit te breiden en liggen er veel kansen voor samenwerking tussen energiecoöperaties en fix-teams om langs de deuren te gaan om huizen te isoleren.

In zijn reactie spreekt Lomme de zorg uit dat kosten worden afgewenteld op de samenleving. Maar er is niemand die claimt dat energiegemeenschappen geen belasting hoeven te betalen over zelf opgewekte stroom. Dat doen wij niet in onze initiatiefnota, en dat vragen energiecoöperaties ook niet.

Dus voor de duidelijkheid, wij vinden dat er over energie delen ook gewoon belasting moet worden betaald. En als er significante extra kosten gemaakt worden door het lokaal opwekken en delen van energie die breed neerslaan in de samenleving, dan moeten wat ons betreft die kosten ook bij de energiegemeenschappen gelegd worden. Denk hierbij aan onbalanskosten. Maar de verwachting is juist dat energie delen op verschillende manieren eerder veel maatschappelijke baten zal genereren.

Lokaal energie delen kan, zoals gezegd, bijdragen aan het verminderen van netcongestie, als je de juiste voorwaarden stelt. Door energie delen op te nemen in de Energiewet zorgen we voor de basis om lokaal en gelijktijdig gebruik te stimuleren, bijvoorbeeld via de nettarieven. Lokaal opgewekte energie delen in de gemeenschap kan ook bijdragen aan een betaalbare energierekening en het verminderen van energiearmoede.

Momenteel wordt energie vaak betaald op basis van de fluctuerende marktprijzen, wat onvoorspelbaarheid met zich meebrengt voor consumenten. Binnen energiegemeenschappen kunnen echter prijzen worden afgesproken, gebaseerd op de werkelijke kostprijs in plaats van de volatiele marktprijzen die momentreel gangbaar zijn.

Belangrijk is daarbij te beseffen dat ook huishoudens die zelf geen energie opwekken, lid kunnen worden van een energiegemeenschap en zo mee kunnen profiteren van deze stabiele, lage prijzen. Ten slotte zorgt het delen van energie dat burgers maximaal betrokken worden bij de energietransitie, wat het draagvlak zal vergroten, wat hard nodig is – zeker bij opwek op land en bij de warmtetransitie die in de wijk plaats zal vinden.

Om die redenen wil ik in de Energiewet de rode loper uitrollen voor energiegemeenschappen en energie delen, uiteraard op een zorgvuldige manier. Pas als we dat doen, faciliteert de Energiewet écht het energiesysteem van de toekomst, dat duurzaam, goedkoop en van ons allemaal is.

Suzanne Kröger is Tweede Kamerlid en energiewoordvoerder namens de fractie GroenLinks-PvdA.