De oorzaak van de tijdelijke scheuring op het Europese hoogspanningsnet van 8 januari was het wegvallen van een koppeling in een onderstation in Kroatië. Dat leidde tot een kettingreactie van wegvallende stroomverbindingen, waardoor het net ruim een uur in twee delen uiteen viel.
Dat is de voorlopige conclusie van een onderzoek naar het incident door de Europese koepel van hoogspanningsnetbeheerders Entso-E. De boosdoener was het wegvallen van een zogenoemde busbar-koppeling in een onderstation in Ernestinovo in het noordwesten van Kroatië. Ernestinovo heeft verbindingen naar Zerjavinec (Kroatië) en Pecs (Hongarije) in het noordwesten, en met Ugljevik (Bosnië-Herzegovina) en Sremska Mitrovica (Servië) in het zuidoosten. Toen de koppeling om 14:04 uur wegviel, was er geen uitwisseling meer mogelijk tussen de noordwestelijke en de zuidoostelijke bestemmingen.
Als gevolg daarvan kregen parallelle hoogspanningsverbindingen meer transport voor hun kiezen. Te veel. Na 23 seconden werd de eerste parallelle verbinding, die tussen Novi Sad en Subotica (beide Servië), automatisch afgeschakeld omdat het transport boven een veilige waarde kwam. Vervolgens kregen andere parallelle verbindingen nog meer te verwerken, waardoor zij het ook niet hielden.
43 seconden na het wegvallen van de verbinding in Ernestinovo hadden alle veertien parallelle verbindingen tussen Noordwest- en een Zuidoost-Europa het begeven en was de scheuring van het Europese hoogspanningsnet een feit.
Het gevolg van de scheuring was een aanzienlijke schommeling van de frequentie op beide delen van het net. Voor een soepel functionerend hoogspanningsnet is een frequentie nodig die zo dicht mogelijk bij de 50 Hz ligt, maar in elk geval niet buiten de veilig geachte bandbreedte tussen 49,8 Hz en 50,2 Hz. Daartoe moet er op elk moment evenwicht zijn tussen productie en verbruik van elektriciteit.
Door de scheuring was er plotseling een tekort aan stroom van ongeveer 6,3 GW in Noordwest-Europa en een overschot van 6,3 GW in Zuidoost-Europa. Dat leidde ertoe dat de frequentie in het noordwesten zakte tot 49,74 Hz en de frequentie in het zuidoosten steeg tot 50,6 Hz.
Om de frequentie in het westen weer op niveau te krijgen, schakelden de hoogspanningsnetbeheerders in Frankrijk en Italië gezamenlijk voor ongeveer 1,7 GW aan ‘belasting’ af. Dat wil zeggen dat bepaalde industriebedrijven tijdelijk geen stroom kregen. Dat duurde ongeveer drie kwartier. Deze bedrijven hebben een contract waarin de mogelijkheid is opgenomen dat ze tijdelijk ontkoppeld worden in noodgevallen.
Daarnaast kreeg het Noordwest-Europese deel van het net automatisch noodvermogen geleverd van de aangrenzende Britse en Scandinavische hoogspanningsnetten, respectievelijk 60 MW en 420 MW.
In het zuidoosten werden automatisch en handmatig elektriciteitscentrales afgeschakeld, waaronder één van 975 MW in Turkije. In dit deel van Europa duurde het langer om de frequentie weer stabiel te krijgen, omdat de regio kleiner is dan het noordwesten gemeten in stroomproductie en -verbruik. Daardoor heeft het relatief gezien meer impact als er een centrale af- of bijgeschakeld wordt. Entso-E zoekt nog uit wat de precieze oorzaak is van de frequentieschommelingen.
Formeel onderzoek
Volgens de classificatie van de netbeheerderskoepel is het incident op 8 januari te kenschetsen als “schaal twee-incident”. Die schaal loopt van nul tot drie, waarbij schaal drie duidt op een blackout.
Europese regels schrijven voor dat er in dat geval een officieel onderzoek volgt, dat verder gaat dan de technische analyses door Entso-E. In de commissie die dat onderzoek zal uitvoeren, komen experts van de nationale hoogspanningsnetbeheerders, de nationale toezichthouders en de Europese toezichthouder Acer. Die commissie zal waar nodig aanbevelingen doen om een herhaling van de scheuring in de toekomst te voorkomen.