Trilemma

Enige tijd terug heeft de Europese Commissie aangekondigd om voor de kerstdagen een consultatie te starten over de hervorming van de elektriciteitsmarkt. Maar die consultatie is nog niet verschenen. Tijd voor een korte adempauze en gelegenheid om kennis te nemen van diverse position papers die zijn gepubliceerd als voorschot op deze belangrijke consultatie.

Voordat zomer 2021 de Russische gasexport naar Europa begon te verminderen was de Europese gasmarkt begin 2021 al krapper aan het worden. Daarbij speelden vele factoren mee, aan de vraag én aanbodkant.

Eind november informeerde minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) de Tweede Kamer over de stand van zaken met betrekking tot energiecontracten voor kleinverbruikers. In de brief wordt de vinger op diverse pijnlijke plekken gelegd, zoals grote prijsverschillen tussen bestaande en nieuwe klanten voor één en hetzelfde product. Die verschillen kunnen oplopen tot maar liefst een factor drie.

Eind vorige eeuw deed zich een merkwaardig fenomeen voor. Europa wilde vrije leverancierskeuze introduceren voor elektriciteit en gas om de energiekosten voor gebruikers te verlagen en zodoende de Europese industrie mondiaal concurrerender te maken. Nederland steunde de beoogde liberalisering van elektriciteit van harte, maar bij gas lag Nederland dwars.

Europa heeft zich wat betreft de gasmarkt in een zeer kwetsbare positie gemanoeuvreerd. Omdat de nood nu hoog is, is het begrijpelijk dat snelheid van acties soms belangrijker wordt gevonden dan zorgvuldigheid ervan. Desondanks doen beleidsmakers er goed aan om toch zoveel mogelijk te zoeken naar maatregelen die bijdragen aan structurele verbeteringen van met name de gasmarkt.

Het bekt lekker in politiek en media: de overheid moet meer doen en vooral grote vervuilende bedrijven moeten stappen maken. Dat ook van de burger als automobilist, bewoner en omwonende offers gevraagd moeten worden, ligt een stuk minder lekker. Dit wordt de uitdaging voor het komend decennium.

Een structurele aanpak van de netschaarsteproblematiek blijft achterwege; alle aandacht gaat uit naar de kortetermijnproblemen. Een lichtpuntje was de Tweede Kamermotie uit 2021 die vroeg om een onderzoek naar het ‘right to challenge’-principe. Het idee is dat als andere partijen dan de netbeheerder de mogelijkheid krijgen om netuitbreidingen te realiseren, er wellicht sneller meer transportcapaciteit bijkomt. Maar ook dat idee lijkt inmiddels dood en begraven. Dat is onterecht.

Met de toenemende aandacht voor klimaatverandering wordt ook steeds meer de discussie gevoerd of, en in welke mate, investeringen door de olie- en gasindustrie nog acceptabel zijn. Daarbij wordt vaak gesteld dat investeringen in nieuwe olie- en gasvelden niet in lijn zouden zijn met een beperking van de opwarming tot 1,5°C. De werkelijkheid ligt gecompliceerder.

Over enkele weken treedt het prijsplafond voor energieleveringen aan kleinverbruikers in werking, maar over de precieze uitwerking wordt nog volop gediscussieerd. Eén van de pijnpunten is de vrees dat energiebedrijven bovenmatig veel aan de regeling gaan verdienen. Die vrees is terecht.

De laatste vijftien jaar hebben ongeveer tweehonderd gemeenten en een tiental provincies besloten hun energiebedrijf inclusief warmtenetten aan private partijen te voorkopen; dit met volle steun vanuit een meerderheid in het parlement en gestuurd vanuit de opeenvolgende ministers van EZK. Dezelfde overheden én politieke fracties pleiten nu weer voor een publieke marktordening.

CDA-Kamerlid Henri Bontenbal zegt dat de markt is doorgeschoten en dat nu betere consumentenbescherming nodig is. Het is correcter om te zeggen dat nu de prijzen zijn doorgeschoten pas goed blijkt hoe belangrijk consumentenbescherming is, maar dat consumentenbescherming ook door kan schieten.

Iedereen kijkt door zijn of haar eigen bril naar de gaswinning rondom Groningen en in bredere zin naar de huidige gascrisis. In dit artikel worden zo droog en nuchter mogelijk de voor- en nadelen van een tijdelijke extra Groningen productie op een rij gezet. En wordt de vraag gesteld: waarom is hierover in Nederland geen rationele discussie meer mogelijk?

Het aanbieden van vaste tarieven voor langere termijnen zou als financiële dienstverlening moeten wordt beschouwd. Belangrijk daarbij is dat de consument keuze behoudt. Wat bovendien nodig is, is dat leveranciers is dat leveranciers in staat worden gesteld te specialiseren en diversifiëren.

Tennet alloceert verbruik bij de PV-partij en die allocaties kunnen in de loop van de daaropvolgende maanden nog significant worden aangepast (wat reconciliatie genoemd wordt). De PV-partij draait op voor deze kosten of opbrengsten, maar in feite horen ze thuis bij de leverancier. Beter zou zijn om reconciliatie niet langer via PV-partijen af te handelen, maar rechtstreeks tussen Tennet en de betreffende leverancier te verrekenen.

Bij dynamische tarieven betalen consumenten voor het werkelijke verbruik in enig uur de bijbehorende uurtarieven op basis van gerealiseerde dagvooruit-uurprijzen op de elektriciteitsbeurs Epex Spot. Deze tarieven stimuleren afnemers om tijdens dure uren het verbruik zo veel mogelijk te verlagen ten gunste van verbruik in relatief goedkope uren. Daarmee kan niet alleen geld worden bespaard, maar wordt ook een bijdrage geleverd aan een energie-efficiëntere elektriciteitsmarkt.