Trilemma

De betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening wordt bepaald door twee factoren. Ten eerste moet productie en vraag in balans zijn en ten tweede moet het net in staat zijn om de benodigde elektriciteit te transporteren. In Nederland zijn onderbrekingen als gevolg van onvoldoende productievermogen al tientallen jaren niet meer voorgekomen. Maar op 9 augustus was het raak in Groot-Brittannië. De frequentie zakte onder de 49 Hertz en er werd belasting afgeschakeld om een volledige black-out te voorkomen. Eerder dit jaar zakte de frequentie ook in Nederland naar 49,8 Hertz. Wat is er aan de hand? Gaat de betrouwbaarheid achteruit en heeft dat dan te maken met de groei van productie uit zon en wind?

Voor het verwarmen van de gebouwde omgeving hecht de overheid aan inzet van restwarmte. Dat blijkt onder andere uit het recent ter consultatie gepubliceerde Klimaatplan. Ook worden tal van wijk- en stadsverwarmingsprojecten ontwikkeld om gebouwen te gaan verwarmen met warmte opgewekt in biomassawarmtecentrales. Voor de goede orde, dat zijn dus installaties die uitsluitend warmte produceren en niet zoals in het verleden veel werd toegepast, de gecombineerde opwekking van elektriciteit en warmte (WKK). Die gecombineerde opwek komt wel nog veel voor bij de industrie maar ook daar ondervindt men de gevolgen van het beleid dat elektriciteitsopwekking met fossiele brandstoffen in het verdomhoekje plaatst.

PBL heeft een aantal conceptadviezen over CO2-reducerende technologieën ter consultatie gepubliceerd. Het betreft zaken als industriële warmtepompen, elektrische boilers en productie van waterstof. In de documenten worden de belangrijkste kentallen en all-in productiekosten ingeschat die volgend jaar nodig zijn voor het verbrede SDE+-subsidiesysteem. Net als voorgaande jaren is de consultatie bedoeld om partijen de kans te geven op- en aanmerkingen te maken. Het is dus vanzelfsprekend dat het een en ander over de inhoud is op te merken. Desondanks is het een gemiste kans dat het algemene document wel aangeeft dat de rol van garanties van oorsprong (GVO’s) onderdeel uit maken van het onderzoek, maar dat de afzonderlijke techniekdocumenten daar verder niet op ingaan.

In het recente klimaatakkoord speelt geothermie (ook wel: aardwarmte) een belangrijke rol bij het omlaag brengen van de uitstoot van broeikasgassen bij de warmtevoorziening. Met name voor warmte in de gebouwde omgeving en in de glastuinbouw wordt ervan uitgegaan dat aardwarmte fors zal groeien en in 2050 een substantieel deel van deze warmtevraag voor haar rekening zal nemen.

Een paar zinnen in een persbericht bij de presentatie van zijn halfjaarcijfers laten zien hoe Alliander de energietransitie-uitdagingen voor de transportnetten te lijf wil gaan: toegang voor derden tot de netten beperken en zelf, met hulp van partners, “overschotten” elektriciteit uit de markt te halen. Dat laatste niet bij een zonnepark voordat de elektriciteit het net op gaat, maar zelfs in verdeelstations – het gaat dan dus om elektriciteit dat zich reeds op het net bevindt.

De kilometerheffing die het kabinet in lijn met het klimaatakkoord laat onderzoeken, is de noodzakelijke stap om ook de mobiliteitssector tot emissiereductie te bewegen. De aanname in datzelfde akkoord dat de variabele belastingen nu enkel door accijns op fossiele brandstoffen opgebracht zouden worden is echter incorrect en zet de discussie bij het begin al op het verkeerde been. Een kilometerheffing die de weggebruiker laat betalen naar rato van zijn maatschappelijk kosten zal toch echt de diesel- en benzinerijder treffen. Als de politiek dat tenminste aandurft.

Begin deze maand heeft de Autoriteit Consument & Markt (ACM) een ontwerp-codebesluit correctieprocessen gepubliceerd. De voorgenomen wijziging beoogt om fouten die, bewust of onbewust, worden gemaakt bij switchen van kleinverbruikers sneller op te lossen.

Olie en gas zijn verantwoordelijk voor ongeveer 80% van het Nederlandse energieverbruik en dat percentage is de afgelopen decennia maar weinig veranderd. Als er al een fossiele brandstof is die nu marktaandeel verliest, is dat steenkool. Daarmee zijn olie- en gasprijzen, de laatste vaak gekoppeld aan de olieprijs, nog steeds van substantiële invloed op onze economie.

Eind vorige maand heeft minister Wiebes de Tweede Kamer geïnformeerd over het gebrek aan netcapaciteit voor duurzame-elektriciteitsprojecten en over de maatregelen die hij gaat nemen. Alle vermelde maatregelen zijn er op gericht zijn om het ontstane probleem op te lossen, maar het is opvallend dat het structurele probleem niet wordt aangepakt.

Zelfs bij een voorspoedige groei van het opgestelde vermogen zon en wind, valt te verwachten dat momenten met overschotten zeldzaam zullen blijven. Immers, extra aanbod creëert extra vraag en zelfs zonder die economische wetmatigheid, neemt de vraag naar elektriciteit toe vanwege voortgaande elektrificatie.

Volgens het Klimaatakkoord wordt in 2030 wordt maar liefst 75% van de elektriciteitsvraag uit wind en zon geproduceerd. Al jaren loopt het debat over de mogelijkheid om met zoveel weersafhankelijke energie de elektriciteitsvraag te bedienen en over hoe de risico’s van tekorten bij een zogenoemde Dunkelflaute te mitigeren. De keuzes in het Klimaatakkoord hinken nu op twee gedachten.

In het ontwerp-Klimaatakkoord wordt veel belang gehecht aan burgerparticipatie. Het gaat daarbij niet alleen om participatie in de besluitvorming maar vooral om eigendomsparticipatie. Het ontwerp-Klimaatakkoord raakt namelijk de manier waarop mensen wonen, werken en leven en daarom is draagvlak en acceptatie van de maatregelen essentieel. Om dat te bereiken, vinden de onderhandelaars zeggenschap en kansen om mee te delen in opbrengsten cruciaal.

Eerder deze maand werd het 32ste Madrid Forum gehouden, het gremium waar de voortgang van de vorming van een interne Europese gasmarkt in brede kring wordt besproken. Op deze laatste bijeenkomst werd de interne Europese gasmarkt echter in het geheel niet besproken. De volledige bijeenkomst werd gewijd aan decarbonisatie van de gehele energiesector, koppeling en integratie van de verschillende sectoren en energietransitie.

Ten behoeve van de evaluatie van de eerste proeftuin aardgasvrije wijken heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken maar liefst drie adviesorganisaties ingeschakeld. Desondanks is de scope van de evaluatie vrij beperkt. De onderzoeken hebben vooral betrekking op de processen, de kosten en participatie van bewoners.

Met veel bombarie presenteerde Ed Nijpels vlak voor de Kerst het ontwerp-Klimaatakkoord. Nu, bijna een half jaar later, ligt er nog steeds geen definitief akkoord. Ondertussen zijn er nog maar enkele weken over om tot een definitief pakket aan maatregelen te komen.