Sinds de Brexit maakt het Verenigd Koninkrijk geen onderdeel meer uit van de interne energiemarkt en wordt de capaciteit van de Britse stroomverbindingen met het Europese vaste land apart geveild van de elektriciteit, in plaats van via de veel efficientere marktkoppeling. Nederland zou er goed aan doen samen met de buurlanden de marktkoppeling hoger op de agenda van de Europese Commissie te zetten en de samenwerking spoedig te herstellen.
Onlangs is de Viking-interconnector tussen het VK en Denemarken in gebruik genomen. Met deze zeekabel van 1.400 MW is het totaal aan interconnectiecapaciteit tussen Europa en het VK uitgekomen op 10 GW. Er zijn meerdere redenen – in het belang van zowel het VK als de EU – om de elektriciteitsmarkten weer te koppelen, waaronder hogere leveringszekerheid van elektriciteit en efficiënter gebruik van de kabels en opwekcapaciteit in Nederland en het VK. De interconnectoren zijn bijna allemaal in gezamenlijk eigendom van de Europese en VK netbeheerders.
Door de energiecrisis staat het onderwerp leveringszekerheid een stuk hoger op de agenda’s in Europa. De EU lijkt aan de post-Brexit-onderhandelingstafel door het leveringszekerheidsaspect van deze marktkoppeling een voordeel in de onderhandelingen te hebben, omdat het VK hier het meeste baat bij heeft.
Impliciet en expliciet
Op 1 januari 2020 stapte het VK uit de Europese Unie. Voor de energiemarkten betekende dit ook een grote verandering. Zo valt het VK niet meer onder het emissiehandelssysteem EU ETS en is het sinds Brexit ook geen onderdeel meer van de Europese interne elektriciteitsmarkt. De zeekabels koppelen niet langer ‘impliciet’, maar zijn terug bij hoe het ooit begon met ‘expliciete’ dag- en intradayveilingen van capaciteit. Een expliciete veiling houdt in dat de capaciteit apart geveild wordt van de elektriciteit en fysiek genomineerd moet worden door de verschillende marktpartijen die op de kabels actief zijn. Dit geldt voor bijna alle interconnectoren die het VK met het Europese vaste land verbinden, zoals de drie Franse, de Belgische, de Nederlandse en de Deense. Alleen tussen Noorwegen en het VK en Ierland (intraday) en het VK zijn (suboptimale) marktkoppelingen.
Zonder impliciete marktkoppeling kunnen de orderboeken (alle koop- en verkooporders op de uurlijkse veiling van een land) van verschillende landen niet meer gecombineerd worden. Het komt daardoor vaker voor dat elektriciteit met een negatief prijsverschil van Europa naar het VK stroomt, of dat de capaciteit van de zeekabels niet volledig gebruikt wordt. Dit leidt tot een suboptimale inzet van (opwek)capaciteit; in het duurdere land zal daardoor minder efficiënte opwek draaien dan in het goedkopere land met tevens een hogere CO₂-uitstoot tot gevolg.
Een typisch voorbeeld deed zich voor gedurende het eerste uur van vorige week, waarbij 829 MW Nederlandse stroom naar het VK stroomde, waar de stroomprijs op dat moment lager was en een efficiëntere gascentrale de elektriciteit opwekte. Met marktkoppeling was de stroomrichting omgekeerd geweest met overall lagere emissies en lagere prijzen tot gevolg. Tijdens periodes van schaarste in een land kan dit resulteren in extra krapte door de verkeerde richting van de stroom en onnodig hoge prijzen of prijsspikes.
Leveringszekerheid
Deze ontwikkeling raakt ook op meerdere vlakken aan de leveringszekerheid van elektriciteit op de korte termijn, zowel de zogeheten day-ahead-capaciteit als de intraday-capaciteit. Een totale interconnectie-capaciteit van 10 GW betekent dat wanneer je van een importsituatie naar een exportsituatie gaat er theoretisch tot 20 GW verschil kan zijn in import/export met het VK voor een bepaalde periode. Ten eerste kunnen door een suboptimale inzet van opwekcapaciteit vanuit de uurlijkse dagveiling centrales in ons land uit staan vanwege import uit het VK, terwijl deze op basis van prijs eigenlijk hadden moeten draaien.
Wanneer deze centrales dan gedurende de dag ineens toch moeten opstarten door een tekort in het exporterende VK kan dit tot (opstart)problemen leiden. Zonder intraday-marktkoppeling komt het erop aan op dat marktdeelnemers die intraday-capaciteit kopen, de capaciteit ook gebruiken en de juiste richting opsturen.
De met het VK verbonden Europese landen hebben hier daarom een gezamenlijk belang. Naarmate de weersafhankelijke opwek in alle landen toeneemt zal het belang van een juiste optimalisatie van de interconnectoren voor wat betreft leveringszekerheid toenemen.
Ten tweede speelt betaalbaarheid een rol door het welvaartsverlies van het inefficiënte gebruik van de zeekabels en het grotere risico op prijsspikes in de verschillende landen. Voor het VK als zelfstandig land is de noodzaak van de marktkoppeling groter dan voor de goed met elkaar verbonden Europese landen die elkaar continu helpen met het balanceren van het net. Het VK zal daarom voor wat betreft leveringszekerheid het meeste voordeel hebben.
In januari een EU offshore network development plan gepresenteerd. Dit is een ontwerp voor de Noordzee en gaat dus ook het VK volop aan vanwege de offshore hybride projecten; zogenaamde offshore energy hubs. Deze hubs zullen met meerdere landen verbonden zijn, zodat de stroom geproduceerd op de Noordzee zo optimaal mogelijk benut kan worden. Het VK was niet volledig betrokken bij dit plan, terwijl het wel een grote rol speelt – en zal spelen – in de ontwikkeling van onder andere offshore wind. Voor beide partijen is het van belang om tot een gezamenlijk plan te komen en hier hoort een gekoppelde markt bij.
Conclusie
Brexit blijkt op veel vlakken niet gebracht te hebben wat de voor-stemmers hadden gehoopt. Onbedoeld heeft het ook, zoals ik heb laten zien, een significante impact op het functioneren van het elektriciteitsysteem en de electriciteitsmarkt in de landen rond de Noordzee. De interconnectie-capaciteit wordt uitgebreid, maar kan niet optimaal worden benut, wat tot een minder duurzame, duurdere en minder efficiënte uitwisseling van stroom leidt tussen het VK en Europa.
Het zou daarom voor beide partijen goed zijn de elektriciteitsmarkten weer te koppelen zoals voor de Brexit. De EU lijkt aan de post-Brexit-onderhandelingstafel voor wat betreft het leveringszekerheidsaspect een voordeel te hebben, omdat het VK meer baat heeft bij de verhoogde samenwerking als zelfstandig land. Nederland zou er goed aan doen samen met de andere verbonden landen de marktkoppeling van de elektriciteitsmarkten hoger op de agenda van de Europese Commissie te zetten en de samenwerking te herstellen in de post-Brexit-onderhandelingen.
Roderick Timmer van Trio Energy werkt aan oplossingen voor het energie trilemma; een veilige, duurzame en betaalbare toekomstige energievoorziening.