Vocht, warmte, variabele pH-waarden en de gekozen materialen zijn de oorzaak van de verzakking van de warmtebuffer van het warmtesysteem in Nagele afgelopen zomer. Dat blijkt uit een rapport van consultancybureau Sinko en TNO.
Afgelopen augustus bleek dat de grond boven de ondergrondse warmtebuffer in Nagele was verzakt. Inmiddels is duidelijk dat een deel van de warmtebuffer zelf in elkaar is gezakt. De reden is een combinatie van verschillende factoren, blijkt uit onafhankelijk onderzoek van Sinko en TNO, die hebben geleid tot een verzwakking van de materialen en uiteindelijk een verzakking van de buffer.
Projectleider bij Energiek Nagele Ruut Schalij was net op vakantie toen hij het nieuws kreeg. Hij keerde meteen om. “We hebben eerst de zaak veilig gesteld”, zegt Schalij. Er is alleen materiële schade, er hebben zich geen persoonlijke ongelukken voorgedaan rondom de verzakking.
De buffer was niet meer te herstellen, dus richtte de projectleider zich op onderzoek. “We hebben de buffer heel voorzichtig uitgegraven om te kunnen zien wat er precies is gebeurd en waarom.” Ook de aanleggers van de buffer HoCoSto en moederbedrijf Linthorst Techniek werkten mee in het proces.
Sinko schrijft in het rapport dat er bij de aanleg gebruik is gemaakt van materialen en verbindingen “die op zichzelf een stevige en solide indruk wekken”. Ook de gekozen constructiemethode, met driehoeksverbindingen en steunplaten, “vormde een logisch en technisch verantwoord uitgangspunt”. Maar materiaalonderzoek wees uit dat er op meerdere punten zaken zijn misgegaan.
Zo blijken de afdekplaten van hardschuim met daarop stalen gelijmde platen zich vol te hebben gezogen met vocht, nadat de lijm had losgelaten in de vochtige, warme omgeving, en de staalplaten waren gaan roesten. De sterkte van de aluminiumbuizen voor het frame (“in de basis een geschikte keuze vanwege het gunstige gewicht en de corrosiebestendigheid”) was op een aantal plekken verminderd doordat er voor verbindingen in was gezaagd en gaatjes in gemaakt om de kunststof verbindingsdelen aan te brengen.
Galvanische corrosie
Het gebruikte kunststof was heel stijf, maar ook vochtgevoelig. Door de inzet van zowel RVS, ijzer als aluminium ontstond er galvanische corrosie. Kleine schroeven, klemmen en metalen onderdelen hebben door de plekken waar ze zijn gebruikt, en de aantallen waarin ze zijn gebruikt, ook een merkbaar negatieve invloed gehad. En, tot slot, de hoge vochtigheid, temperatuurschommelingen, en wisselende pH-waardes versnelden de materiaaldegradatie.
“Het bezwijken van de constructie kan niet worden toegeschreven aan één enkele oorzaak, maar is een gevolg geweest van een samenloop van verzwakkende factoren”, zo staat in het rapport. Individueel hadden die factoren niet per se tot een verzakking hoeven leiden, aldus de consultants. Maar allemaal tegelijk verzwakten ze het systeem fataal.
Gertjan Linthorst, financieel directeur bij Linthorst Techniek, zegt blij te zijn met het onafhankelijke rapport. “Wij kunnen ons in grote lijnen vinden in het rapport van Sinko”, zegt hij. De buffer in Nagele was één van de eerste die HoCoSto aan heeft gelegd. Sindsdien is er flink gesleuteld aan de materialen en wijze van aanleggen. In het Sinko/TNO-rapport staat dat er inmiddels gesproken kan worden van “een hernieuwd spaceframe van de tweede generatie”. Volgens Linthorst is hiermee een substantieel deel van de bevindingen van Sinko niet meer van toepassing is.
Doorstart HoCoSto
HoCoSto ging in 2023 failliet. Het bedrijf heeft onder de hoede van de familie Geerts – de oprichters van HoCoSto – met Linthorst Techniek een doorstart gemaakt. De buffer in Nagele dateert van voor de doorstart.
Sinds 2023 zijn vijf nieuwe HoCoSto-buffers aangelegd, en drie zijn in aanbouw, aldus het bedrijf. “Wij gaan nu met onze klanten kijken, op basis van een risicomatrix, of er restrisico’s blijven ten aanzien van de kwaliteit”, zegt Gertjan Linthorst. “We gaan kijken welk type ze hebben, welke materialen daarin zitten, en hoe wij de monitoring kunnen aanscherpen om op die onderdelen te zien of er kwaliteitsvermindering plaatsvindt en hoe we dat kunnen verbeteren.”
Desondanks bevat het rapport wel degelijk de waarschuwing dat vergelijkbare buffers vergelijkbare problemen zouden kunnen hebben. Twee weken voor de verzakking in Nagele is ook in Zundert een HoCoSto-warmtebuffer van dezelfde leeftijd verzakt. Het onderzoek loopt daar nog. En dat zijn zeker niet de enige twee van dergelijke warmtebuffers in Nederland.
Hekken en waarschuwingsborden
De onderzoekers adviseren daarom dringend om, tot er zekerheid is over de staat en veiligheid van de warmtebuffers, de toegang tot het terrein boven de warmtebuffers af te sluiten met hekken en waarschuwingsborden te plaatsen. De HoCoSto-buffers zijn juist aangelegd op plekken waar boven de buffer nog een andere activiteit plaats kon vinden, zoals een trapveldjes of parkeerplaatsen.
Linthorst benadrukt dat HoCoSto zodra de problemen optraden contact heeft opgenomen met de klanten om hen daarover te informeren. “Wij onderschrijven volledig dat veiligheid onder geen beding een issue mag vormen.” Maar, stelt Linthorst: “Warmteopslag vormt een cruciale functie in het toekomstige energiesysteem waar de HoCoSto-buffer ons inziens een belangrijke bijdrage aan gaat leveren.”
De ondergrondse warmtebuffer van HoCoSto in Nagele was onderdeel van een coöperatief aardgasloos warmtesysteem met zonnethermie en warmtepomp, aangelegd met geld uit het Programma Aardgasvrije Wijken. Dat programma was bedoeld om voorlopers bij het van het gas af halen van wijken te ondersteunen, zodat andere gemeenten van die ervaring konden leren.
In Nagele werden één hofje bestaande uit acht woningen en een basisschool op het innovatieve warmtesysteem aangesloten. Het eerste jaar draaide het systeem succesvol, maar de kosten en het rendement bleken in latere jaren flink tegen te vallen. De toenmalige projectleider van energiecoöperatie Energiek Nagele, Rutger Bergboer, noemde het in 2023 al een “leerzaam project”.
Na het verzakken van de buffer wordt het warmtenet in nu gevoed vanuit de gasgestookte backup-ketel. “Daarmee is Nagele feitelijk terug aan het gas”, zegt projectleider Schalij.