Zachte winters maken vollere netten

Hybride warmtepompen worden aangeprezen als een duurzame oplossing voor wie nog niet geheel van het gas af kan of wil. Een misrekening met grote gevolgen, betoogt Nando Tolboom in onderstaande opiniebijdrage.

De intentie van het nieuwe kabinet om de normering op hybride warmtepomp te schrappen zou door netbeheerders met open armen moeten worden ontvangen. De hybride warmtepomp is een wolf in schaapskleren die als alternatief voor de volledig elektrische warmtepomp wordt geopperd als maatregel tegen het volle elektriciteitsnet in Flevoland, Gelderland en Utrecht. Helaas liggen de prikkels voor consumenten en innovaties precies in de tegengestelde richting en kan het acteren op die prikkels de congestieproblemen juist verergeren.

Kunt u zich de laatste koude winter nog herinneren? Misschien denkt u nu terug aan 2021, maar dat is alweer 400.000 (hybride) warmtepompinstallaties geleden. Dat zijn al meer nieuwe warmtepompen dan er voor 2021 überhaupt geplaatst waren. De meeste van die installaties hebben nog geen “It Giet Oan” voor de kiezen gehad. Met de plaatsing van een hybride warmtepomp hebben huishoudens, mede dankzij lauwe winters, fors bespaard op hun gasrekening. Het resterende aardgasverbruik voor warm water en de verwarming op koude dagen als de ketel bijspringt, wordt echter duur betaald. Naast de prijs per kuub gas, hangen de vaste lasten van de aansluiting, een gascontract, onderhoud van de ketel en de afschrijving samen met slechts een kleine hoeveelheid gasverbruik.

De hybride warmtepomp is dood, lange leve de warmtepomp!

Het is evident wat de consument zal denken, die ziet het resterende lage gasverbruik tegen hoge kosten en zal op zoek gaan naar alternatieven. En als de consument niet zelf tot dit begrip komt, dan zal de installateur van de hybride warmtepomp dat wel onder zijn aandacht brengen – dit gebeurt nu al. Die installateur biedt de hybridepompbezitter een vervanging van de gasketel aan door het plaatsen van een elektrische of warmtepompboiler voor warm water, mogelijk met subsidie, met daarbij het equivalent van één à twee straalkachels als back-up. Hiermee heeft de installateur tweemaal een klant en de klant tweemaal subsidie. De installatie is dan niet hybride met gas als back-up, maar hybride met een elektrische back-up.

Hierdoor heeft de netbeheerder twee straalkachels en een kleine warmtepomp van stroom te voorzien als er buiten onvermijdelijk wél weer een keer strenge vorst is. Terwijl een volledig elektrische warmtepomp een huishouden, ook bij strenge vorst, volledig van warmte kan voorzien zonder enige vorm van elektrische bijstook (maar uiteraard wel met het eigen elektriciteitsverbruik). Dit resulteert voor de volledig elektrische warmtepomp in een lagere netbelasting dan die hybride met elektrische back-up, waardoor meer huishoudens in een wijk de transitie kunnen maken met een lagere kans op spanningsklachten. Het is de onoverkomelijke gelijktijdigheid op een koude, donkere winterdag wanneer iedereen moet verwarmen, waar de hybride warmtepomp die van gas naar elektrische back-up is geknutseld het onderspit delft en het net onnodig zwaar belast.

Het mooie van volledig elektrische warmtepompen is bovendien dat het vaak geen enkel probleem is de drukke momenten op het net te vermijden. Warm water produceren als de zon schijnt en opslaan in een boilervat zou snel de norm moeten worden gezien de introductie van terugleverkosten (extra kosten die de leverancier rekent aan zonnepaneelbezitters). En met een kamerthermostaat met een simpel klokprogramma kan de warmtepomp het huis in de middag wat voorverwarmen om de avondpiek op het net af te vlakken. Hiervoor is geen ingewikkelde sturing nodig en gaat er geen comfort verloren. Innovatie is vaak niet meer dan het ontzorgen van gewenst gedrag.

Innoveren en gebakken peren

De innovatie in de markt wordt gedreven door de waarde die het voor de consument creëert op basis van de spelregels die wij samen maken. Het beperkte onderscheid in de subsidies tussen de hybride en volledig elektrische warmtepomp en nettarieven die de belasting op het net niet reflecteren, duwen beide in de verkeerde richting. Tegelijkertijd is er geen prikkel beschikbaar voor minder milieubelastende warmtepompen (zoals in Duitsland) of een verbetering in het afgiftesysteem van een warmtepomp (wat de netbelasting ten goede komt). Beide zijn maatregelen die maatschappelijke baten sorteren. Innoveren doen we vooral in belang van de portemonnee; en we laten de netbeheerder zitten met de gebakken peren.

Het kosteloos verwijderen van de gasaansluiting is een goede stimulans voor de warmtepomp. Er is nog wel behoefte aan een reflectie over de verdeling van deze verwijderingskosten. Een mogelijke voorwaarde voor de verwijdering zou een validatie kunnen zijn of de aangeslotene een alternatieve verwarming, zonder elektrische back-up, heeft geregeld. Hiermee resulteert de verwijdering van de gasaansluiting in ieder geval niet tot nog grotere investeringskosten in het elektriciteitsnet.  

Het van het gas af knutselen van een hybride warmtepomp is lucratief voor de bewoner en legt de risico’s bij de netbeheerder. Hans-Peter Oskam van Netbeheer Nederland noemde de straalkachel al eens de plofkip van de energietransitie. Met de huidige prikkels voor bezitters van hybride warmtepompen ziet de netbeheerder de wijk straks veranderen in een legbatterij en volgen wij de volgende Elfstedentocht op de oude transistorradio bij kaarslicht.