Je wilt je huis verduurzamen maar je hebt geen kruipruimte. Daar liepen bewoners in Veldhoven tegenaan. Een “vastloper” heet dat bij het programma DoeTank Publieke Ontzorging. Die DoeTank ontwikkelde een methode om de verduurzaming over de hobbel van “moeilijke maatregelen” te helpen.
In Veldhoven, net ten oosten van Eindhoven en thuisbasis van chipmachinemaker ASML, zette de gemeente een collectieve inkoopactie voor vloerisolatie op. Er kwam een mailtje binnen van een enthousiaste inwoner met een vraag: zijn huis is op zand gebouwd, dus hij heeft geen kruipruimte. Hoe zou hij mee kunnen doen?
‘Moeilijke maatregelen’
“Dat noemen we ‘moeilijke-maatregelen-mailtjes'”, zegt Khymo Moestadja, transitiemaker bij Squarewise en vanuit die organisatie betrokken bij de DoeTank Publieke Ontzorging. “Elke ambtenaar kent zulke mailtjes wel. Ze zijn vaak ellenlang, maar de kern is dat bewoners ergens tegenaan lopen.”
En dan loopt de verduurzaming van de woning vast, ondanks de wil en de mogelijkheid van de bewoner om dat aan te pakken. “Vastlopers” heet dat ook wel in DoeTank-taal. Meer voorbeelden van zulke vastlopers: in Emmen hadden woningen luchtverwarming: de cv-ketel warmt geen water maar lucht op, die door leidingen in het huis wordt verspreid. Kan dat ook met een al dan niet hybride warmtepomp of een warmtenet, vroegen bewoners zich af. En in Weert zagen sommige bewoners wel brood in warmte terugwinnen bij ventilatie. Dat is standaard in nieuwbouwwoningen, maar hoe dat aan te pakken bij renovatie van een bestaande woning?
DoeTank Publieke Ontzorging
De DoeTank Publieke Ontzorging was een drie-jarig programma op initiatief van Huisfluisteraar (voorheen Paris Proof Plan), Regionaal Energieloket, Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Utrecht, Squarewise en de Technische Universiteit Eindhoven. Het programma is gefinancierd door het ministerie van Binnenlandse Zaken. De tools, praktijkverhalen en procesomschrijvingen die DoeTank heeft ontwikkeld zijn beschikbaar via de website.
Pilots
Vloeren op zand komen vaker voor in Veldhoven, en in Noord-Brabant, en eigenlijk heel Oost-Nederland. Luchtverwarming werd regelmatig toegepast in nieuwbouw in de jaren tachtig. En vragen over ventilatie nemen toe nu meer mensen hun woning isoleren. Een oplossing voor deze particuliere vragen helpt dus veel meer mensen, en is de moeite van het uitzoeken waard, meende de DoeTank Publieke Ontzorging. De afgelopen drie jaar voerde de DoeTank pilots uit in Emmen, Leusden, Veldhoven en Weert, met de gemeente, bewoners en energiecoöperaties. Zij onderzochten gezamenlijk hoe particuliere woningeigenaren beter ondersteund kunnen worden.
De pilots richten zich op woningeigenaren met een grondgebonden woning, die enthousiast zijn over verduurzaming en de middelen hebben om dat aan te pakken. “We hebben ons gericht op de willers en kunners in de wijken”, zegt Moestadja. “Zodat zij ook het leergeld betalen voor doelgroepen die minder headspace hebben, die minder tijd en energie hebben om in de transitie te steken.” Nancy van der Linden, duurzaamheidsstrateeg bij de gemeente Veldhoven haakt in: “De opgave is gigantisch groot, slechte labels zijn een aandachtspunt, er is energiearmoede. Deze doelgroep is gekozen vanuit de gedacht: als het hun al niet lukt, welke drempels zijn er dan wel niet?”
Keuzehulp
Eén van de thema’s: moeilijke maatregelen boven water halen en bewoners helpen om over die hobbel heen te komen. De methode in het kort: stel een hobbel vast, identificeer de vastloper, en maak een keuzehulp om bewoners over de hobbel heen te helpen. Test de keuzehulp, implementeer de keuzehulp en ontwikkel deze door als er nieuwe kennis komt. Het klinkt simpel, en dat is nu juist het doel van de DoeTank: ingewikkelde zaken behapbaar maken.
Want het is vaak veel werk. Ook als de hobbel en de vastloper bekend zijn, wil dat niet zeggen dat de oplossing meteen helder is. Zo merkte het team bij de pilot luchtverwarming in Emmen hoe moeizaam het was om duidelijkheid en hulp te krijgen over de opties. In het praktijkvoorbeeld op de DoeTank-site staat: “Gesprekken onthullen ook de bereidheid (of het gebrek daaraan) van leveranciers en installateurs om een oplossing te ontwerpen en uit te voeren voor een particuliere bewoner.” En bij het ventilatievraagstuk in Weert bleek de kennis nog zo beperkt, dat het team voor een groot deel leunde op de kennis van een drietal ervaringsdeskundigen die zelf een systeem in elkaar hadden geknutseld.
Uiteindelijk kwamen er antwoorden, in de vorm van tools, praktijkverhalen en procesomschrijvingen die via de website van de DoeTank voor iedereen beschikbaar zijn. Daar staan keuzehulpen een ontwerptrajecten om aan de slag te gaan met moeilijke maatregelen. Maar ook een methodiek en praktijkverhalen die helpen om een lokale ondersteuningsstructuur te ontwikkelen.
Bewoner
“Het kan sneller en goedkoper als je samen optrekt”, zegt Van der Linden. “En als gemeente hoef je maar één keer na te denken over het probleem, en maar één keer door het proces te gaan. Dat is handiger dan als het allemaal versnipperd is.” Naast keuzehulpen en ontwerptrajecten zijn er ook workshops om bewoners te informeren over de mogelijkheden. Daar kan de energiecoöperatie een grote rol spelen. Want het is niet de bedoeling dat de gemeente al het werk overneemt voor deze doelgroep.
“De methode is vraaggestuurd en het perspectief is vanuit de bewoner”, zegt Moestadja. De keuzehulp is dan ook niet sturend, maar geeft de bewoner opties. “We willen het eigenaarschap bij de bewoner laten”, zegt Van der Linden. De bewoner maakt uiteindelijk zelf de keus wat passend is, en hoe hij of zij verder wil. “Wij willen zorgen dat bewoners een betere opdrachtgever kunnen zijn voor de markt en scherpere vragen kunnen stellen aan de gemeente”, zegt Van der Linden. “Zodat je weet, voor isolatie heb je optie x, y of z, en in mijn geval is z de beste optie. Dan kun je die optie opzoeken en gericht offertes vragen.”
Volhouden
Het programma DoeTank Publieke Ontzorging is afgerond. Dinsdag is er een afsluitend event, waar de methode en de pilots worden gepresenteerd. “Kennis delen is belangrijk, zodat je niet op 85 plekken het wiel uitvindt”, zegt Van der Linden. “Het zou mooi zijn als gemeenten die grenzen aan de pilotgemeenten bepaalde onderwerpen regionaal zouden kunnen oppakken”, zegt Moestadja. Het gebeurt ook al, dat gemeenten die in elkaars nabijheid liggen, elkaar ook opzoeken en ervaringen uitwisselen. “Het zou mooi zijn om meer gemeenten te enthousiasmeren en met elkaar in contact te brengen.”
Het ontwikkelen van een lokale ondersteuningsstructuur is belangrijk, om mensen te helpen de volgende stap in het verduurzamingsproces te kunnen nemen. Middelen zijn belangrijk, om de ondersteuning ook daadwerkelijk te kunnen bieden. En focus vanuit de politiek is belangrijk, want gemeenten hebben een veelheid van opdrachten en niet alles kan altijd evenveel aandacht krijgen.
Het belangrijkste is nu: volhouden, zegt Van der Linden. Uiteindelijk moeten alle mensen klimaatbestendige, duurzame en comfortabele woningen hebben. In 2050 moet de hele gebouwde omgeving van het aardgas af zijn. Sommige mensen zijn al flink aan het verduurzamen, maar anderen moeten nog bij stap één beginnen. En allemaal hebben ze ondersteuning nodig. Van der Linden: “Het wordt alleen maar meer de komende jaren. Vergrijzing, wisseling in woningen, wordt nieuwbouw wel goed gebouwd? Het is voorlopig nog niet af. We hebben een plan nodig om aan de slag te kunnen blijven.”