Zonder extra maatregelen worden de komende zes jaar anderhalf miljoen kleinverbruikers getroffen door de netcongestieproblematiek op het laagspanningsnet. Minister Rob Jetten presenteerde deze maandag daartoe een Actieagenda. Verplichting als laatste redmiddel maakt daar onderdeel van uit.
Die Actieagenda netcongestie laagspanningsnetten werd vrijdag aangekondigd door demissionair minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66), ook in naam van zijn collega’s Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken, CDA) en Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD). De Agenda is opgesteld door onafhankelijk coördinator en zelfstandig adviseur Stephan Brandligt, samen met de netbeheerders, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, het Inter-Provinciaal Overleg, toezichthouder ACM, kennisinstellingen, brancheorganisaties, marktpartijen en de betrokken ministeries.
In de Actieagenda staat uitgewerkt welke overlast de komende jaren ontstaat zonder ingrijpen. Meer dan 350.000 kleinverbruikers krijgen herhaaldelijk te maken met onderspanning, waardoor lampen kunnen knipperen en apparatuur niet altijd goed werkt; ongeveer 400.000 kleinverbruikers lopen een groter risico op storingen; ongeveer 750.000 kleinverbruikers krijgen “jarenlang” te maken met overspanning, waardoor PV-omvormers uitschakelen en de zonnestroom dus tijdelijk het net niet op kan; en de wachttijd voor nieuwe of zwaardere kleinverbruikaansluitingen – nodig voor een laadpaal of inductiekoken – zal significant toenemen.
“Door tijdig ingrijpen kan deze problematiek zoveel mogelijk worden voorkomen of beperkt”, meent Jetten, die dat ingrijpen dan ook aankondigt. Onder de genoemde oplossingsrichtingen bevinden zich geen verrassingen. Het palet bestaat uit het versnellen van netverzwaring en -uitbreiding, er moet meer inzicht komen in wat er op het laagspanningsnet gebeurt en het net moet efficiënter worden gebruikt om de piekbelastingen te kunnen scheren.
Verplichtingen
Als dat allemaal te weinig resultaat oplevert, blijkt in de Actieagenda ook sprake te zijn van verplichtingen. “Als tijdig uitbreiden van het net niet mogelijk is én voorgaande vrijwillige maatregelen hebben te weinig opgeleverd om overbelasting te voorkomen, dan kan het nodig zijn om kleinverbruikers te verplichten om productie of verbruik aan te passen”, leest het. “Dit komt in de praktijk neer op directe aansturing van apparaten door de netbeheerder.”
Er wordt wel bijgezegd dat de “proportionaliteit” van zo’n maatregel “van groot belang is”. Dat wil zeggen dat het middel in verhouding moet staan tot het doel wat men ermee wil bereiken. “Dat betekent dat de maatregel alleen
wordt ingezet als zonder de maatregel bijvoorbeeld de stroom uitvalt”, hoewel voor sommige mensen een tijdelijke stroomuitval minder erg in de oren klinkt dan een netbeheerder die je warmtepomp stuurt.
Die sturing zal dan eerst technisch mogelijk gemaakt moeten worden, en ook qua wetgeving zal een en ander moeten worden aangepast. De huidige situatie is eigenlijk het andere uiterste. Op dit moment is er geen enkele sturing om te voorkomen dat kleinverbruikers het laagspanningsnet
overbelasten, leest het in de Actieagenda. “Elke kleinverbruiker heeft het recht om binnen de capaciteit van zijn aansluiting het net te gebruiken zoals het hem uitkomt.”
Die situatie voedt de wens tot “sterker sturen op efficiënt netgebruik”. Voordat verplichtingen ingezet gaan worden, zijn wel al de nodige stations gepasseerd. Sturing gaat eerst geprobeerd worden via prijsprikkels of via aansluitvoorwaarden. Er is in de agenda ook sprake van groepstransportovereenkomst – op het laagspanningsnet zijn namelijk niet alleen maar huishoudens aangesloten, maar ook MKB-bedrijven en in sommige gevallen zelfs echt grote verbruikers.
Beter inzicht
Beter inzicht in wat er gebeurt in de laagspanningsnetten is onontbeerlijk om tot oplossingen te komen, blijkt uit de Actieagenda. De beschikbare informatie is nu nog onvoldoende, een vaststelling die een buitenstaander wellicht verbaast maar die in de sector al langer wordt gebezigd.
“Netbeheerders hebben deze informatie nodig om beter te kunnen bepalen waar en hoeveel het net verzwaard moet worden en waar de noodzaak het hoogst is. Gemeenten hebben deze informatie nodig om hun energie-, warmte- en laadplannen op te kunnen stellen. Ook is deze informatie essentieel voor maatregelen die efficiënter netgebruik mogelijk maken, immers moet duidelijk zijn op welke momenten welke apparaten op welke manier moeten reageren op de actuele netbelastingsituatie. Tot slot helpt dit
inzicht bij het bieden van handelingsperspectief aan kleinverbruikers en marktpartijen.”
Ook de netbeheerder erkennen het informatiegat. “In tegenstelling tot het hoog- en middenspanningsnet hebben netbeheerders voor de laagspanningsnetten nog te weinig zicht op het daadwerkelijke gebruik door huishoudens en andere kleinverbruikers.” Dat blijkt deels aan privacywetgeving te wijten. “De betrokken partijen hebben eerder afspraken gemaakt met de Autoriteit Persoonsgegevens over het gebruik van verbruiksdata van slimme meters, en werken nu een aanpak uit over het geanonimiseerd gebruiken van die data.”
Netverzwaring
Naast het verkrijgen van inzicht is verzwaren dus een oplossing, maar “de omvang van de benodigde netverzwaringen is dusdanig groot dat met de huidige manier van werken niet alle netverzwaringen tijdig gerealiseerd kunnen worden”, schrijft Jetten deze maandag is de Kamerbrief die de Actieagenda begeleidt. Netbeheer Nederland schetst in een toelichting de opgave: er moeten de komende zes à elf jaar tussen de 37.000 (+39%) en 54.000 (+57%) extra elektriciteitshuisjes worden bijgebouwd. Ook moet er tussen de 80.000 kilometer en 105.000 kilometer kabel worden gelegd.
Het knelpunt betreft vooral de beschikbaarheid van arbeidskrachten en van materiaal. Voor de aanpak van de schaarste aan arbeidskrachten wordt gewerkt aan een apart actieprogramma Groene Banen, staat in de Actieagenda te lezen. Ook is sprake van “een taskforce uitvoeringscapaciteit”, die moet leiden tot relevante opleidingen en innovaties.
Onderdeel van de Actieagenda is een wijkaanpak, waarbij het net “buurt voor buurt” wordt verzwaard. Die wens leeft al langer bij de netbeheerders, vertelde voorzitter Maarten Otto van Netbeheer Nederland afgelopen zomer aan Energeia. Interessant is dat de Actieagenda ook aandacht geeft aan wijken/gebieden waarvan nu al duidelijk is dat er de komende jaren geen verzwaring kan plaatsvinden. Deze gebieden kunnen worden aangemerkt “om door derden verzwaard te worden”. De netbeheerder besteedt dan een deel van haar taken uit aan, “mits een geschikte partij zich aanbiedt”.
Slimme wasmachines
Het derde spoor is efficiënter netgebruik om piekbelasting te voorkomen – waarbij wortels de voorkeur krijgen boven de eerdergenoemde stok. Ook dit vraagt eerst om kennis: welk potentieel aan flexibele inzet van vraag en aanbod bestaat er eigenlijk in het laagspanningsnet -denk aan slimme
laadpalen (die op een lager vermogen werken als de totale netbelasting hoog is), of intelligente wasmachines (die pas aangaan zodra de zonnepanelen op het dak voldoende elektriciteit opwekken om een programma te draaien).
Om dit inzicht te krijgen hoeft niet op nul te worden begonnen, er wordt al langer onderzoek naar gedaan. De meeste huishoudens zijn bereid om flexibiliteit te leveren mits daar goede voorwaarden voor worden geboden, bleek bijvoorbeeld eind vorig jaar uit onderzoek van TNO dat werd gepresenteerd op het GO-e-congres over flex in de gebouwde omgeving. Jetten belooft “dat de belangen van kleinverbruikers zorgvuldig worden meegewogen met als uitgangspunt instemming van de afnemer”.
Uit datzelfde onderzoek van TNO bleek dat er op korte termijn niet veel verwacht moet worden van deze vorm van flexibiliteit. Er moeten eerst een aantal technische stappen worden gezet, want nu kunnen de meeste laadpunten en warmtepompen niet op afstand worden bediend.