Trilemma

Het rapport van het ‘Expertteam Energiesysteem 2050’ beschrijft in grove pennenstreken een klimaatneutrale energievoorziening, gebaseerd op ruim tweemaal zoveel elektriciteit dan momenteel wordt verbruikt. Tussen de regels door is de visie ook gebaseerd op bijna een halvering (40% daling) van het Nederlandse totale energiegebruik. Dat element is in feite de meest uitdagende en ingrijpende opgave uit het advies, maar blijft hangen in onuitgewerkt wensdenken.

In het coalitieakkoord is vastgelegd dat de WKK-belastingvrijstelling wordt beperkt tot aardgas dat daadwerkelijk voor de opwekking van elektriciteit wordt gebruikt, en niet voor warmte. Als dan toch aan het systeem gesleuteld wordt, steek dan de moeite in een systeemwijziging met langdurig structurele voordelen voor de energietransitie: energiebelasting heffen op warmteleveringen. Daarmee kan het speelveld tussen groen gas en warmte gelijk worden getrokken.

In het najaar van 2022 werd in allerijl het prijsplafond voor energieleveringen aan kleinverbruikers opgetuigd. Om de afhankelijkheid van energieleveranciers daarbij in de toekomst te vermijden en gerichter specifiek huishoudens te kunnen steunen, heeft het parlement eind vorig jaar ingestemd met nieuwe eerste schijven in het stelsel van de energiebelastingen. Een lovenswaardig initiatief, maar desondanks doet de regering er goed aan deze schijven te negeren als een nieuwe steunregeling nodig wordt geacht.

De afgelopen maanden was er veel te doen over het fenomeen fossiele subsidies. Die zouden in 2019 zo’n €17,3 mrd hebben bedragen. Dat onwaarschijnlijk hoge bedrag werd vooral door Extinction Rebellion uitgedragen in demonstraties en acties tegen de fossiele subsidies. Het bedrag leidt echter af van waar de werkelijke problemen en vooral, van waar de verbetermogelijkheden zitten.

Daar waar ‘smart grids’ lange tijd het modewoord in discussies over de elektriciteitsmarkt was, is dat de laatste jaren ontegenzeggelijk ‘flexibiliteit’. Ook in de recente voorstellen van de Europese Commissie om de elektriciteitsmarkt te hervormen, duikt het woord vaak op. Het klinkt allemaal geweldig. Hoogste tijd voor Trilemma om deze, en nog wat andere voorstellen, tegen het licht te houden.

Enkele weken terug verwierp de Tweede Kamer diverse moties die tot doel hadden om de luchtkwaliteit in Nederland te verbeteren. Hoewel het aanpakken van houtstook in woningen een van de meest effectieve maatregelen is om blootstelling aan fijnstof en roet te verminderen, wil de meerderheid in de Kamer daar de vingers niet aan branden. Vooralsnog, want de druk om tot actie over te gaan neemt gelukkig wel toe.

De verduurzaming van de gebouwde omgeving gaat tergend langzaam. Een waaier aan subsidieregelingen voor allerlei doelgroepen frustreert vooral. Het zou veel effectiever en goedkoper zijn om middelen zo in te zetten dat ze totale wijken ineens verduurzamen.

De afgelopen weken stonden netbeheerders en markt weer tegenover elkaar rond het onderwerp netschaarste. Netbeheerders willen meer flexibiliteit bij bedrijven, marktpartijen willen vooral meer netcapaciteit. In de tussentijd buitelen de ideeën om beter om te gaan met de schaarse netcapaciteit over elkaar heen. Het is lastig om door de bomen het bos nog te zien. Trilemma komt daarom met een handleiding netschaarste.

De hoogtijdagen van de productie van olie en gas in Europa liggen achter ons. Nieuwe megaprojecten, zoals de ontwikkeling van het Brent-olieveld en het Groningen-gasveld in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, zijn een hoofdstuk uit de geschiedenis. Wie de film van Rolf Orthel en Bert Haanstra (1964) over de aanleg van de pijpleidingen van Groningen naar de rest van Nederland terugziet, waant zich in een andere wereld.

Tot nu staat een extra windpark of zonne-installatie synoniem voor verduurzaming, maar dat raakt langzaam maar zeker achterhaald. Alles wijst er op dat hernieuwbare elektriciteitsproductie boven verwachtingen groeit. De uitdaging is om huizen, voertuigen en industrie voortvarend te elektrificeren.

Als het aan Acer ligt, gaat er gesleuteld worden aan de groothandelsmarkt voor elektriciteit. Nederland wordt dan gesplitst in twee biedzones en er wordt een virtuele handelshub gecreëerd. Marktpartijen kunnen dan op die virtuele hub elektriciteit verhandelen. De vraag is of dit consumenten gaat helpen bij het afdekken van prijsrisico’s.

Qua publiciteit was de actie effectief, maar helaas valt nog te bezien of de blokkade van het laatste stukje van de A12 door Extinction Rebellion ook effectief was voor het beperken van de opwarming van de aarde. In plaats van het beperken van de uitstoot van broeikasgassen, lijkt de gehanteerde strijdkreet ‘stop fossiele subsidies’ te ontaarden in achterhoedegevechten over definities en bedragen.

Sinds de zomer van 2021 is de Russische president Poetin gas als wapen gaan gebruiken. De EU heeft met toegenomen import van LNG en substantiële vraagvermindering een manier gevonden om daar mee om te gaan. 2023 wordt het jaar waarin de westerse wereld olie als wapen gaat gebruiken tegen Rusland. Het past in de tot nu toe steeds verder gaande escalatie met betrekking tot het conflict rondom Oekraïne.

Recente ontwikkelingen op de consumentenmarkt voor energie laten zien dat het de hoogste tijd is om het marktontwerp eens goed tegen het licht te houden. De taak die de politiek zich zou moeten stellen is het creëren van een speelveld dat recht doet aan enerzijds (politieke) doelen zoals rechtvaardigheid, betaalbaarheid en duurzaamheid en anderzijds optimaal gebruik maakt van de voordelen die een vrije markt te bieden heeft, zoals keuzemogelijkheden, klantgerichtheid, innovatie en efficiëntie.

Centraal in het Kamerdebat over het Wetsvoorstel over de afbouw van de saldering van zonnestroom door huishoudens stond de zorg over de terugverdientijd van investeringen in panelen. Die zorg heeft een grond, want de terugverdientijd zonder salderen kan fors oplopen. Behoud van salderen zal de energietransitie echter frustreren en minder sociaal maken. Zaak voor de minister om deze terugverdientijd beter te borgen en zo steun te krijgen voor het belangrijke wetsvoorstel.