Met het vertrek van minister Wiebes als gevolg van de toeslagenaffaire verliest het kabinet een inventieve doorzetter, die de afgelopen jaren grote stappen wist te zetten in de aanpak van de klimaatproblematiek en het aardbevingendossier. Maar ondanks de voortgang die de liberaal heeft gemaakt, stuit op beide terreinen de papieren werkelijkheid op een weerbarstige praktijk.
In de vroege ochtend van 27 oktober 2017 staat Bram Reinders uit Delfzijl op de stoep van de Haagse Bezuidenhoutseweg. Hij maakt deel uit van een groep Groningers die samen met Milieudefensie 10 kuub puin laat storten voor de ingang van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het is de eerste werkdag van Eric Wiebes en op deze wijze willen de demonstranten de nieuwe bewindspersoon duidelijk maken wat zijn voornaamste opdracht is: zo snel mogelijk de gaswinning stopzetten. Opdat er geen misverstanden over die boodschap kunnen bestaan, krijgt Wiebes tevens een boekje met interviews met gedupeerden. Eén daarvan gaat over Reinders.
Radicale ommekeer
Ruim drie jaar na het aantreden van Wiebes is de jaarproductie uit het Groningenveld teruggebracht van bijna 24 miljard kubieke meter tot een krappe 9 miljard. En belangrijker nog, in 2022 zal de winning in beginsel volledig zijn gestopt. Daarmee is de VVD’er verantwoordelijk voor een radicale ommekeer van beleid dat er decennialang op gericht was het aardgas uit Slochteren zo goed mogelijk te gelde te maken – in 2012 bedroeg het productieniveau nog 47,5 miljard kuub. De schrijnende verhalen van door aardbevingen gedupeerde Groningers, geïllustreerd en kracht bijgezet door de vrachtwagen met puin, deden hem beseffen dat het anders moest.
Eenzelfde voortvarendheid legde Wiebes aan de dag rondom de klimaatproblematiek. Een dikke maand na zijn aantreden ontvouwde hij zijn schets voor een Klimaatakkoord. Overheden, bedrijven en belangenorganisaties zouden aan vijf overlegtafels maatregelen moeten bedenken die samen leiden tot het kabinetsdoel van 49% CO₂-reductie in 2030. Om problemen zoals optraden bij het Energieakkoord te voorkomen, moest de betaalbaarheid van de plannen voorop staan. “Als de kosten te hoog zijn, haakt iedere Nederlander af”, zei hij. In de zomer van 2019 presenteerde Wiebes het resultaat: een dik pak papier met maatregelen en voornemens voor het radicaal terugdringen van de CO₂-uitstoot.
Gekmakend
Wie niet beter weet, zou uit bovenstaande kunnen concluderen dat de vrijdag opgestapte minister op handen wordt gedragen. Door de Groningers, omdat hij de eerste bewindspersoon is die zich echt heeft ingezet voor een oplossing van de aardbevingsproblematiek. En door burgers en bedrijven die eerder vreesden dat de aanpak van klimaatverandering het verdienvermogen van de BV Nederland zou afremmen en ons spaargeld opsouperen. Toch zullen er afgelopen weekend, behalve in de directe omgeving van Wiebes zelf wellicht, weinig tranen zijn geplengd voor de inventieve doorzetter uit het kabinet Rutte III.
Daarvoor stuit de papieren werkelijkheid te veel op de weerbarstige praktijk. Dat geldt voor de uitvoering van het complexe en ingrijpende Klimaatakkoord, maar zeker ook voor de situatie in Groningen. Want hoewel het besluit om de gaskraan binnen afzienbare tijd dicht te draaien historisch genoemd kan worden, zijn de problemen in de geplaagde provincie nog niet verdwenen. Ook Wiebes’ hervorming van de processen van schadeafhandeling en versterking, doorgevoerd in samenwerking met minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66), hebben de omstandigheden waarin gedupeerden zich bevinden in veel gevallen niet verbeterd.
Toen de bewindspersoon in de loop van 2018 de versterking tijdelijk stop zette, in afwachting van onderzoek naar de effecten van de verlaging van de gaswinning, verspeelde hij definitief zijn krediet bij veel Groningers. Afgelopen september kwam het Staatstoezicht op de Mijnen tot de harde conclusie dat de versterkingsoperatie nog decennia kan duren als het tempo niet drastisch wordt opgevoerd – in de eerste vijf maanden van 2020 werden precies elf woningen aangepakt. Afgelopen weekeinde bleek uit berichtgeving van NOS dat medewerkers van betrokken instanties het huidige systeem “gekmakend” noemen.
Tandwielen
Vrijdag besloot Wiebes per direct op te stappen als minister van Economische Zaken en Klimaat. Niet omdat de situatie in Groningen nog altijd onopgelost is, maar vanwege de toeslagenaffaire. De vergelijking met de aardbevingenproblematiek is snel gemaakt: twee beleidsdossiers waarbij burgers tussen de tandwielen van het systeem terecht zijn gekomen. Tegen de verzamelde pers benadrukte de liberaal vrijdag het belang van de menselijke maat. Maar tegelijkertijd zei hij niet te weten wat hij anders had moeten doen. In zekere zin is Wiebes daarmee zelf ook tussen de tandwielen terechtgekomen. Over een aantal maanden mag hij aan de parlementaire enquêtecommissie over de aardgaswinning in Groningen -en daarmee aan Bram Reinders en al die andere gedupeerden- uitleggen hoe dat heeft kunnen gebeuren.